Antoni Portalupi

Medal na cześć pochodzącego z Włoch teatyna Antoniego Marii Portulapiego (1713–1791) powstał z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795).

Zakonnik po odebraniu we Włoszech gruntownego wykształcenia przybył do Rzeczypospolitej w 1740 roku jako nauczyciel założonego w 1737 roku Kolegium Teatynów w Warszawie. Za jego sprawą szkoła ta wyrosła na nowoczesną placówkę kształcącą „obywatelów gotowych do wypełniania obowiązków obywatelskich wobec Rzeczypospolitej, czy to w czasie pokoju, czy podczas wojny”. Jej wychowankiem i zarazem uczniem Portulapiego był przyszły król polski Stanisław August Poniatowski. Ceniony przez władze zakonne Portalupi w 1750 roku objął stanowisko zwierzchnika (superiora) teatynów w Polsce, które sprawował do połowy lat 80. Był on kapelanem nadwornym Augusta III (1733–1763), a po jego śmierci znalazł się w najbliższym otoczeniu Stanisława Augusta, bywał na obiadach czwartkowych. Obdarzony zaufaniem monarchy Portalupi w 1774 roku stał się spowiednikiem króla. W tym też roku powstał interesujący nas medal.

Awers pracy przedstawia popiersie Antoniego Portulapiego, ukazane w prawym profilu w stroju zakonnym z piuską na głowie, otoczone napisem: „ANTON[ius] PORTALUPI RECTOR  COL[legii] NOB[ilium] WARS[aviensis] P[raepositus] P[atrum] THEAT[norum]”, w tłumaczeniu: „Antoni Portalupi, rektor warszawskiego Collegium Nobilium ojców teatynów”. U dołu odczytujemy sygnaturę autora: HOLZHAEUSSER.F[ecit]. Na odwrocie widnieje postać zakonnika siedzącego pod drzewem laurowym w donicy. Po lewej stronie stoi konewka, w tle rosną cyprysy. Szata roślinna zdaje się nawiązywać do Włoch, skąd przybył do Polski uformowany już intelektualnie Portalupi, by służyć nowej ojczyźnie zgodnie z dewizą zamieszczoną nad przedstawieniem: „QUAM COLUI EA TEGOR”, w tłumaczeniu: „Odkrywam to, com zaszczepił”. Napis poniżej zawiera z kolei królewską dedykację dla Portulapiego: „INSTITUTORI IUVENTUTIS SUAE STAN[islaus] AUG[ustus] REX MDCCLXXIV”, w tłumaczeniu: „Nauczycielowi w młodości swej Stanisław August król, 1774”.

Stemple tego medalu, znanego obecnie w srebrnych i brązowych odbitkach, zostały zabrane przez Rosję do Petersburga w 1868 roku. Zwrócono je Polsce w 1924 roku.

Tomasz Markiewicz