Portret króla Jana III

Prezentowany obiekt to wycisk gemmy - owalny, wypukły na płaskim tle, z dużymi ubytkami wokół przedstawienia. Materiał z którego wykonano wycisk prawie nie dotyka tulejki. 

Na wycisku przedstawiony jest prawy profil głowy króla Jana III w wieńcu laurowym na głowie. Poniżej przecięcia szyi widnieje napis: JOANN- 3REXPOL (JAN III KRÓL POLSKI). Bardzo podobne przedstawienia króla znamy z monet. Wycisk ten wyróżnia się znacząco na tle wilanowskiej kolekcji gliptycznej. Jest to jedyny obiekt o tematyce nowożytnej. Co prawda Jan III ukazany został w wieńcu laurowym niczym cesarz rzymski. Uwiecznienie polskiej postaci historycznej w postaci portretu pośród wielu antycznych wizerunków nobilituje króla oraz świadczy o wielkim uznaniu kolekcjonera dla Jana III. To samo przedstawienie Jana III znajduje się w kompozycji sufitu Sali Uczt Pałacu Wilanowskiego. Orzeł trzyma w dziobie kampanule w formie dzwonków utworzonych z liści dębu. Po stronie zachodniej w medalionie popiersie Jana III w prawym profilu. Król przedstawiony w zbroi z płaszczem spiętym fibulą na prawym ramieniu oraz wieńcu laurowym na głowie. Poniżej medalionu prostokątna tablica z imieniem portretowanej postaci: JOANNES III MILES DUX REX. Gemma ta jest również bliźniaczo podobna do Medalu Jana III na nową konstelację Janina Heweliusza z kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Ilustracja pochodzi z Cyfrowej kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)