Bellerofont i Pegaz

Bellerofont był herosem, jednym z bohaterów Iliady Homera. Zdołał okiełznać skrzydlatego konia Pegaza dzięki złotemu wędzidłu otrzymanemu od Ateny. Bellerofont na grzbiecie Pegaza zamierzał dostać się na szczyt olimpu, jednakże nie dopuścił do tego Zeus, który strącił śmiałka, a Pegaza po śmierci przeniósł na nieboskłon jako gwiazdozbiór.

Na owalnym, wypukłym wycisku, na płaskim tle, obwiedzionym półwałkiem z marginesem przedstawiona jest postać młodego nagiego Bellerofonta z Pegazem, ujęta profilem. Ma on płaszcz przerzucony przez ramię, w jednej ręce trzyma długi kij, a w drugiej skrzydlatego konia za uzdę. Pegaz pochylony pije wodę z wypływającego ze skał źródła. W skałach ukryta sygnatura: COCTPATOV (SOSTRATOS). Wycisk jest identyczny jak opisany w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki Lipperta znajdziesz tutaj: gemma

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz The New York Public Library, Digital Collections;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)