Topór kamienny

Przełamany na wysokości otworu do osadzenia styliska topór obosieczny został znaleziony przypadkowo w rejonie obecnych Wałów Chrobrego w Szczecinie. Odkryto go w trakcie rozbiórki fortu Leopolda wybudowanego w latach 1735–1740. Fort, któremu nazwę nadano na cześć ówczesnego komendanta miejscowego garnizonu, księcia Leopolda von Anhalt-Dessau, został zaprojektowany wraz z całym pierścieniem umocnień twierdzy szczecińskiej przez Gerharda Corneliusa von Walrave, inżyniera wojskowego na służbie berlińskich Hochenzollernów. Była to pierwsza realizacja tego architekta, prekursora kanonu osiemnastowiecznych fortyfikacji miast-twierdz pruskich, który w Szczecinie zaprojektował również inne budowle, w tym Pałac Sejmu Stanów Pomorskich – od 1827 roku zaadaptowanego na siedzibę muzeum (obecnie Muzeum Tradycji Regionalnych MNS). W 1873 roku zapadła decyzja o likwidacji twierdzy Szczecin i demontażu fortyfikacji. Wówczas, w 1874 roku, do szczecińskich zbiorów muzealnych trafił pierwszy fragment topora wydobyty z nasypu wału. Druga jego część została przekazana dopiero w 1891 roku.

Metalowe, a także kamienne topory o obu końcach rozszerzonych symetrycznie w górę i w dół, w nawiązaniu do przekazów antycznych i mitologii greckiej są nazywane labrysami, a niekiedy toporami Amazonek – kobiet-wojowniczek, dla których były bronią i symbolem władzy.

Z Pomorza Zachodniego znamy zaledwie kilka obosiecznych toporów kamiennych. Zapewne są one świadectwami kontaktów z obszarem nordyckim w ostatnich stuleciach III i II tysiąclecia BC. Różne odmiany takich form były rozpowszechnione w neolitycznej kulturze pucharów lejkowatych w północnych Niemczech i południowej Skandynawii, w okresie, gdy powstawały tam młodsze formy grobowców megalitycznych, tzw. groby korytarzowe. Topory te powszechnie uważa się za oręż i przedmioty o charakterze prestiżowym, a ich pierwowzorów doszukuje się w buławach kamiennych lub w najstarszych toporach miedzianych.

Krzysztof Kowalski