Portret młodzieńczy [Ptolemeusz Soter II, Apollo w diademie, Kleopatra Selene lub Junona]

Prezentowany obiekt to płaski, otoczony wałkiem i marginesem wycisk.

Gemma wyobraża prawy profil głowy z włosami do ramion, spiętymi cienką opaską. Szyję otacza fragment szaty z łódkowatym dekoldem. Pod przedstawieniem widoczna jest sygnatura twórcy wycisku „CADES”, znaku wskazującego, że twórcą gemmy był Alessandro Cades (1734-1809) lub Tommaso Cades (1772-1850). Ci dwaj twórcy, mimo dużej różnicy wieku byli braćmi. Wizerunek jest trudny do identyfikacji. Duże podobieństwo do sposobu ujęcia osoby portretowanej wykazują znane przedstawienia Ptolemeusza Sotera, Apolla, ale też Junony czy Kleopatry Selene (Kleopatra VIII, córka Marka Antoniusza i Kleopatry VII). Wycisk jest identyczny jak opisany w  „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta jako Ptolemeusz Soter II. Ikonografia jednak sugeruje że może to być Apollo w diademie lub Kleopatra Selene lub Sapho.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Wśród nich kamieni z sygnaturami mistrzów greckich tej klasy jak: Solon, Sostratos,  Aulus,  Onesas,  Sosocles, Carpos,  Tryphon, Aspasios, Philemon, Evodus.

Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych. Do nich należy duży zespół  prac sygnowanych  przez rytowników z  Neapolu Antoniego i  Jana Pichlerów oraz prace takich rysowników jak Alessandro Cades, Carl Constanzioni,  Louis Marchant, Antonio Passaglia, Edward Burch, a także kamienie przypisywane rytownikom polskim, czynnym przy dworze Stanisława Augusta: Jana Regulskiego, Józefa Wolfa, bądź współpracującego z S. K. Potockim - R. V  Jeuffroy. Dwa obiekty noszą oznakowanie  kolekcji Lorenza de Medici.

Oryginalną gemmę z daktylioteki  Lippert’a znajdziesz tutaj: Ptolemeusz Soter II, Apollo w diademie lub Kleopatra Selene

Ilustracja pochodzi “A select collection of drawings from curious antique gems; most of them in the possession of the nobility and gentry of this kingdom; etched after the manner of Rembrandt”, Vol.1, 1768;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)