Głowa Królowej Matki

Odlew głowy Królowej Matki (Iyoba) jest przykładem sztuki dworskiej imperium Beninu, jednego z królestw Afryki Zachodniej, które przetrwało i funkcjonuje do dziś w stanie Edo w Nigerii. Najprawdopodobniej wykonano ją na przełomie XVIII/XIX wieku w Późnym Okresie królestwa. Świadczy o tym duży rozmiar, ciężar i sposób przedstawienia Królowej Matki pozbawionej jakichkolwiek cech osobowych. Odlew wykonano z brązu metodą na wosk tracony. Przypuszcza się, że głowa upamiętnia królową Ohogha II (koronowaną w 1752 roku), Ose (1806), lub Omozogie (1817 lub 1818). Sztuka dworska Beninu ukazuje zhierarchizowane i patrylinearne społeczeństwo zorganizowane wokół postaci boskiego władcy (Oba). Zwyczaj rzeźbienia głów i stawiania ich na ołtarzach przodków zapoczątkował Ere z dynastii Ogiso. Początkowo wykonywano je z drewna, natomiast od końca XIII wieku z brązu, co wiązało się z wprowadzeniem na dwór odlewnictwa. Rzemieślnicy specjalizujący się w obróbce brązu szybko zajęli najwyższą pozycję wśród dworskich specjalistów. Pierwsze odlewy były wizerunkami Oba. Zmieniło się to wraz z nadejściem rządów Esigie (1504–1550), który przerwał panującą do jego czasów tradycję uśmiercania matki nowego króla. Swej matce Idii nadał tytuł Iyoba i umieścił ją w pałacu w Uselu. Po śmierci Królowej Matki, w siedzibie władcy wzniesiono ołtarz na jej cześć, a głównym jego elementem był brązowy odlew jej głowy. Tradycja ta była przestrzegana przez większość następców Esigie, dzięki czemu w sztuce dworskiej Beninu pojawił się nowy motyw figuralny. Szczecińska Iyoba jest jedynym tego typu obiektem w polskich zasobach muzealnych. Została zakupiona od osoby prywatnej w 1977 roku. Okoliczności, w jakich znalazła się w Polsce pozostają nieznane. Jedna z teorii zakłada, że w wyniku działań wojennych odlew przeniesiono z berlińskiego muzeum na tereny Śląska, gdzie po wojnie został odnaleziony. Poparciem dla tej tezy jest znaleziony we wnętrzu odlewu ślad po lekko zatartym numerze inwentarzowym. Niestety badania dotyczące pochodzenia eksponatu nie potwierdziły tej tezy.

Katarzyna Findlik-Gawron