Bogurodzica Eleusa [wariant – Bogurodzica Eleusa Tołgska]

Pierwowzorem prezentowanej ikony jest znany na Rusi od 1314 r. wizerunek Bogurodzicy Eleusy Tołgskiej nazwany objawionym. Należy on do jednego z trzech wariantów przedstawienia. Tradycja łączy powstanie pierwowzoru z Prochorem – biskupem Jarosławia położonego w górnym biegu Wołgi. W drodze powrotnej z terenów Górnego Zawołża biskupowi objawiła się nocą ikona, która zawisła na smudze nieziemskiego światła u ujścia rzeki Tołgi (dopływ Wołgi). W miejscu objawienia zbudowano męski monastyr, a umieszczony w nim obraz zasłynął cudami. Jednym z głośniejszych było uzdrowienie chorującego na nogi cara Iwana IV Groźnego. Z tej okazji władca ufundował murowaną świątynię dla cudownego wizerunku. Tołgski monastyr funkcjonował do 1926 r. Po jego likwidacji ikonę przeniesiono do muzeum. W murach klasztoru aż do 1987 r. istniała kolonia karna dla młodocianych przestępców. Dopiero na początku XXI w. obraz powrócił do odnowionej świątyni. Wizerunek Bogurodzicy Tołgskiej jest niemal zwierciadlanym odbiciem Fiodorowskiej Eleusy z pobliskiej nadwołżańskiej Kostromy. W obrazach Tołgskiej Eleuzy charakterystycznym wyróżnikiem są „kroczące” nogi siedzącego Chrystusa i jego ciemnozielone długie szaty.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967