Sobolówka. Dom Dyrektora

Dom otaczają drzewa i krzewy. Wzniesiony jest na planie litery L. Dłuższe parterowe skrzydło z poddaszem usytuowane jest równolegle do ogrodzenia. Skrzydło krótsze – dwukondygnacyjne, wysunięte jest w kierunku widza i ustosunkowane prostopadle do bramy. Po lewej stronie w rogu łączących się skrzydeł powstał niewielki osłonięty ogród. Przy dłuższym skrzydle znajduje się taras, zadaszony pulpitowym dachem, porośnięty bluszczem, którego schodki wiodą w dół do ogrodu. Główne wejście do budynku znajduje się po prawej stronie, w głębi. Prowadzi do niego ganek przesłonięty nieco przez korony niewielkich drzewek. Okna od strony południowej osłonięte są markizami, a taras upiętymi zasłonami.

Budynek ogrodzony jest drewnianym solidnym płotem. Przed bramą na posesję stoją czterej mężczyźni. Dwóch z nich wspiera się na laskach. Mają na sobie garnitury i kapelusze. Starszy, brodaty mężczyzna ma na sobie również płaszcz. Dwaj pozostali, nieco skromniej odziani, stojący nieco z tyłu, to być może pracownicy.

Na tarasie w ogrodzie znajduje się pięć osób: cztery kobiety oraz brodaty mężczyzna w białym garniturze. Postacie pozują świadome fotografowania.

Album zawiera siedem kart prezentujących zdjęcia fabryki w Sobolówce. Wykonano je w 1885 roku, porą letnią, być może w związku z pracami nad kolejnym tomem Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego, który miał zawierać opis miasteczka Sobolówka.

Album o wymiarach 34,5x38 cm oprawiony jest w twardą okładkę pokrytą płótnem. Grzbiet i narożniki okładki wzmocnione są tekturą w kolorze czerwonym. Na przedniej stronie wytłoczono złotymi literami nazwę „Sobolówka”.

Fotografie wykonano w technice albuminowej i naklejono na sztywne karty. Każde zdjęcie ujęte jest w prostą nadrukowaną ramkę. Tuż pod zdjęciem uwieczniono drobnym drukiem nazwisko fotografa A. Guetz oraz nazwę miejscowości mieszczącej atelier fotograficzne „Toultchine” (Tulczyn).

Poniżej ramki zamieszczono pogrubioną czcionką wyraźny napis prezentowanej miejscowości oraz kursywą opis ujęcia fabryki.

Wieś Sobolówka obecnie znajduje się na terytorium Ukrainy w zachodnio-centralnej części w rejonie tepłyckim obwodu winnickiego. W XIX wieku, pod rozbiorami stanowiła siedzibę gminy Sobolówka w powiecie hajsyńskim guberni podolskiej.

Dobra Sobolówka należały do klucza tepłyckiego, który otrzymała w posagu Aleksandra z Potockich Potocka. W wyniku ślubu Aleksandry z Augustem Potockim ziemie te weszły w skład dóbr wilanowskich. W 1859 roku wioska o charakterze targowym otrzymała prawa miejskie (ukaz z 12 lutego 1859 roku). Akta związane z tym procesem z lat 1843-1859 zachowały się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w zespole Archiwum Gospodarcze Wilanowskie.

Miejscowość znajduje się nad rzeczkami Świniarką i Surą. W latach 80-tych XIX wieku znajdowało się w niej 741 domostw, zamieszkałych przez 4180 mieszkańców, z czego 775 osób było wyznania Mojżeszowego. W miasteczku znajdowała się cerkiew Najświętszej Marii Panny wzniesiona w 1790 roku, do której uczęszczało 4539 parafian, również z sąsiednich miejscowości. Była tam też synagoga.

Do gminnej jednoklasowej szkoły w Sobolówce uczęszczało 61 uczniów. W mieście, oprócz urzędu gminy, znajdowały się też apteka, poczta miejska, 3 młyny, 16 sklepów, 26 rzemieślników, 26 targów oraz cukrownia.

Widoczna na zdjęciach fabryka to z pewnością cukrownia, która była największym zakładem przemysłu spożywczego w Sobolówce. Zachowały się akta założycielskie fabryki z 1867 roku. Cukrownia zatrudniała 400 robotników, posiadała 11 dyfuzorów i 12 maszyn parowych. Fabryka stanowiła własność Aleksandry Augustowej Potockiej.

Ewa Mostowicz-Kapciak