Popiersia Marka Antoniusza i Kleopatry

Prezentowany obiekt to owalny, wypukły wycisk gemmy na wklęsłym tle. Najprawdopodobniej jest to wspólny portret Marka Antoniusza i Kleopatry. Przedstawione są na nim dwa nakładające się na siebie prawe profile głów. Kobieta ma królewską opaskę na włosach, widoczny jest także fragment szaty. Marek Antoniusz przedstawiony jest z krótkimi kręconymi włosami. Marek Antonius (Marcus Antonius) (ok. 83–30 p.n.e.), słynny rzymski działacz polityczny i wódz, konsul, członek triumwiratu, przyjaciel i zaufany współpracownik Cezara, Kleopatra zaś to ostatnia królowa hellenistycznego Egiptu, panująca w latach 51–30 p.n.e.. Intensywny romans Marka Antoniusza i Kleopatry, trwający 10 lat, stał się jednym z najbardziej znanych w historii, będąc źródłem licznych romantycznych legend, przez długi czas inspirujących poetów i artystów. Skala postaci tych ludzi uczyniła ich bohaterami wielu dzieł literackich i kluczowymi obiektami dzieł sztuki w malarstwie, rzeźbie, a także w glyptyce - sztuce rzeźbienia w cennych i półszlachetnych kamieniach. Podobny wycisk jak opisany znajduje się w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam.

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)