Śmierć Paganiniego

Edward Okuń był artystą obdarzonym szczególną wyobraźnią i wrażliwością artystyczną. Opierając się na klasycznych zasadach piękna, wypracował wyrazisty i oryginalny styl wypowiedzi. W nasyconej baśniowością i tajemniczością modernistyczno-symbolistycznej twórczości Okunia widać inspiracje włoskim renesansem, malarstwem prerafaelitów oraz malarską estetyką secesyjną. W dekoracyjnych, nastrojowych kompozycjach artysta czerpał z poezji i muzyki, co było typową praktyką w kręgach symbolistów. Przejawem koncepcji pokrewieństwa sztuk były alegoryczne wizje ukazujące dolę artysty reprezentowanego przez postać skrzypka. Swoistą opowieść o jego smutnym losie, któremu towarzyszy niezrozumienie, osamotnienie, często wieczne zapomnienie, tworzą powstałe na przestrzeni około dwudziestu lat obrazy: Śmierć Paganiniego, Filistrzy, Grajek, Mazurek Chopina, Cztery struny skrzypiec.

Pierwsze dzieło z tego formalnie niezaplanowanego cyklu z 1898 roku porusza frapujący problem związany z muzyką – stawia pytanie o genezę talentu i zagadkę natchnienia. Do zobrazowania tematu malarz wybrał historię genialnego wirtuoza i kompozytora Niccolò Paganiniego. Włoski muzyk posiadł tak unikalną i nadnaturalną biegłość techniczną w grze na skrzypcach, że posądzano go o konszachty z diabłem. W zamian za talent miał oddać duszę. Ponura wizja Okunia przedstawia chwilę samotnej śmierci Paganiniego, kiedy diabeł przybywa po swoją zapłatę. Ukazana scena ma w sobie osobliwą dozę intymności. W ascetycznym, mrocznym wnętrzu dwie postacie oświetla jasne światło księżyca wpadające przez okno. Postacie i przedmioty rzucają na ścianę i podłogę różnokształtne cienie. Siedzący na brzegu łóżka demon z czułością pochyla się nad zmarłym, tak by kompozytor nie uronił dźwięków melodii, którą dla niego gra.

Drugi autorski tytuł obrazu: Sen Paganiniego, odsyła do innej legendy dotyczącej tajemnic kreacji artystycznej – osoby Giuseppe Tartiniego, autora Sonaty z diabelskim trylem. Jak utrzymywał kompozytor, miała ona powstać w niezwykłych okolicznościach. We śnie odbył muzyczny pojedynek z diabłem, podczas którego piekielny skrzypek grał tak cudowną melodię, że Tartini postanowił ją zapisać. Zanotował jednak tylko jej fragment. W koncepcji obrazu Okuń wykorzystał XIX-wieczną graficzną ilustrację tej historii.

Bożena Kasperowicz