Postać kobiety

Figurka przedstawia kobietę z wypukłym brzuchem, sugerującym brzemienność. Kobieta w ciąży określana jest w języku dogo-so mianem ya bere kine (kobieta o pełnym brzuchu). Jeżeli Dogonka umrze w tym stanie bądź w czasie porodu, nazywa się ją yapilu, czyli „białą kobietą”. Określenie to odnosi się do białej spódnicy, którą okrywa się jej ciało. Zwłoki kobiety zmarłej w każdych innych okolicznościach przykrywane są bowiem spódnicą granatową, barwioną indygo. Terminu yapilu używa się także dla określenia dusz błąkających się po buszu, choroby przekazywanej przez umarłych żywym oraz praktyki mające na celu obronę przed nimi. Kobieta w ciąży jest żywym dowodem na swoją płodność, a jej śmierć jest poważnym ciosem dla Dogonów, bo oznacza odejście dwóch osób. Mieszkańcy Masywu Bandiagara uważają, że za takie zdarzenie odpowiada niezadowolone bóstwo opiekuńcze kobiet Yapirim. Śmierć ciężarnej kobiety traktowana jest jak zaraza, która może przenieść się na inne kobiety oraz na pola uprawne. Dogonowie zatem podejmują działania mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniu i przebłaganie Yapirim.

Mit o pierwszej yapilu łączy się z mitem o pojawieniu się śmierci u ludzi, która jako pierwszego spotkała Dyungo Seru w chwili gdy przeobrażał się w węża. Świadkiem tego zdarzenia, oprócz mężczyzn tańczących w maskach – była kobieta w strój upleciony z czerwonych włókien. Po śmierci starca kobieta urodziła dwoje dzieci – syna i córkę. Oboje zostali dotknięci energią życiową zmarłego – nyama. U chłopca objawiło się to wyglądem. Urodził się, mając ciało koloru czerwonego z plamami podobnymi jak u węża. Jego młodsza siostra, już jako dorosła kobieta w wyniku działania nyama starca zmarła w czasie swej pierwszej ciąży i stała się w ten sposób pierwszą yapilu.

Ewa Prądzyńska