Karykatura chorążego

Z kolekcji Stanisława Kostki Potockiego, zakupiony w Rzymie, prawdopodobnie pod koniec 1779 r. Na odwrocie nalepka z pieczęcią hrabiego i napisem odręcznym: „Caricature d’une… de Jac. Jordaens”. Obraz wymieniono w Spisie 1821 r. sporządzonym bezpośrednio po śmierci Potockiego, z powtórzonym tytułem i atrybucją: „Karykatura chorążego [sic!] holenderskiego, Jakób [sic!] Jordaens”.

Niezwykle ekspresyjny portret, który wyróżnia się żywym kolorytem, z przewagą barwy żółtej (chorągiew) i czerwonej (czapka) i wręcz dosadnym podkreśleniem brzydoty starego wojaka, zanoszącego się niestosownym śmiechem.

Dane dotyczące zakupu znajdujemy w korespondencji Stanisława Kostki Potockiego z żoną Aleksandrą z Lubomirskich [AGAD, APP 255, s. 44–46]. Hrabia zamieszcza w niej wykazy zakupów dokonanych w Rzymie. Pierwszy raz, w spisie wykonanym między 16 stycznia a 30 marca 1780, odnotowuje obraz „Capitano del Pacci Jordaensa”. Po raz drugi wymienia go w wykazie sporządzonym po 30 marca, a przed lipcem 1780. Tu podaje cenę i miejsce zakupu: „Za Capitan di Pacco Jordansa # 10 w Rzymie”. W Pamiętniku Interesów (s. 26) „Notte et Prix de Tableaux de Varsovie [1798]” zapisuje: „Ivrogne par Jordaens # 30. # 40”. Określenia „Pacci” vel „Pacco” to przypuszczalnie włoskie słowo „pazzo” – szalony, natomiast francuskie „ivrogne” znaczy pijak.

Przypisanie obrazu Jordaensowi budzi wątpliwości, gdyż stylistycznie nie współgra on z jego twórczością. Swobodne, impastowe, grube nałożenie farby jest spotykane tylko w studiach malarskich Jordaena. Ponadto rysy twarzy „szaleńca” czy też „pijaka” nie przypominają żadnego ze znanych modeli mistrza.

Dominika Walawender-Musz