Postać nagiego młodzieńca

Na okrągłym, wypukłym wycisku gemmy, na płaskim tle widoczny jest prawy profil postaci nagiego młodzieńca, trzymającego na lewym ramieniu okrąg, a w dłoni ciężarek. Jest to kopia antycznej gemmy wykonana przez Giovanni Pichler. W ikonografii wizerunek ten opisany jest jako ćwiczenia gimnastyczne (patrz zdjęcie). W publikacji “Gems, selected from the antique, with illustrations” możemy przeczytać: Gry gimnastyczne starożytnych zostały ustanowione w Grecji od. Ich celem były ćwiczenia wojskowe i nabycie tej zręczności, postawy i męstwa, które decydowały o losach bitew, zachęcały ludzi do rywalizacji. Były szkołą i pokazem jedynej cnoty, która była wówczas uznawana, cnoty wojskowej i przypominały turnieje w epoce rycerstwa. Gry te w końcu ewoluowały w zwykłą rywalizację i rozrywkę dla ludu. Były zarazem uświęcone przez religię w Rzymie i Grecji jak i prostymi ćwiczeniami dla zdrowia. Ćwiczenia gimnastyczne polegały na bieganiu, skakaniu, rzucaniu włócznią, zapasach i boksie. Edukacja, dyscyplina i sposób życia starożytnych miały wielką przewagę nad naszymi. Możemy uporządkować gry i związane z tym ćwiczenia gimnastyczne:     wyścigi rydwanów i gry w cyrku, wyścigi konne, zapaśnicy, bokserzy, rzucacze dysków, skoczkowie, gladiatorzy, pokazy rozrywki. Podobne wyciski jak opisany znajdują się w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalne gemmy z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma 1, gemma 2;

Ilustracja pochodzi z “Gems, selected from the antique, with illustrations” Dagley, Richard, Murray, John, Whittingham, Charles, 1804;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)