Pejzaż ze sztafażem

Za sprawą obrazu przed oczyma patrzącego roztacza się rozległy widok na pagórkowatą lesistą okolicę, przecięty z lewej strony grupą wysokich drzew, a w oddali zamknięty pasmem gór. Z prawej strony na pierwszym planie przystanął wsparty na kiju pasterz ze stadkiem owiec. W głębi z naprzeciwka zbliżają się dwie postaci. Podświetlone od tyłu wysokie i stare topole z lewej strony pełnią rolę dominanty i tworzą niepowtarzalny nastrój nieco sentymentalnego obrazu.

Obraz stylistycznie zbliżony jest do pejzaży Claude’a Lorraina i to właśnie jako obraz tego mistrza nabył go Stanisław Kostka Potocki. Atrybucję tę powtarzają późniejsze inwentarze.

Pochodzący z ubogiej lotaryńskiej rodziny Claude Lorrain działalność malarską rozpoczął jako pomocnik pejzażysty Agostina Tassiego, później był uczniem Claude’a Derueta (w latach 1625-1626). Kariera jego nabrała rozpędu po wyjeździe do Włoch; gdzie po początkowym pobycie w Neapolu i Nancy, w roku 1627 na stałe osiedlił się w Rzymie. Wkrótce zdobył sławę jako uznany pejzażysta, w 1634 r. został członkiem rzymskiej Akademii św. Łukasza. Do ugruntowania jego pozycji przyczyniły się zlecenia od przedstawicieli rzymskiej arystokracji i papieży: Urbana VIII, Aleksandra VII i Klemensa IX oraz króla hiszpańskiego Filipa IV.

Lorrain specjalizował się w pejzażach ze scenami pasterskimi oraz widokach fantastycznych portów, które zwykł ożywiać drobnym sztafażem (scenki mitologiczne, biblijne i rodzajowe). Wykształcił swój własny typ krajobrazu idealnego, który wywarł znaczący wpływ zwłaszcza na pejzażystów angielskich XVIII i XIX w. Obrazy jego charakteryzuje głęboka i przemyślana kompozycja i doskonała warstwa rysunkowa. Wszystkie te cechy odnaleźć można w pejzażu wilanowskim, co skłania do dalszych poszukiwań atrybucyjnych w tymże kręgu artystycznym. Dodać należy, że Loraine’a bliskie kontakty łączyły z Nicolasem Poussinem, malarzem o podobnym temperamencie twórczym.