Skałka karabinowa typu duńskiego

Znaleziona na stanowisku nr 5 w Płoni, w południowo-wschodniej części Szczecina, skałka karabinowa typu duńskiego służyła do inicjacji ładunku miotającego w broni czarnoprochowej. Przedmioty tego rodzaju były w powszechnym użyciu w XVIII i 1. połowie XIX wieku. Montowane w specjalnych uchwytach w kurkach zamków, często owijane były niewielkimi kawałkami skóry, zapewniającymi solidne mocowanie oraz zapobiegającymi kruszeniu krzemiennego elementu. Po ściągnięciu spustu zwolniony kurek powodował uderzenie skałki o metal i krzesanie iskry, spadającej na podsypaną prochem panewkę i w konsekwencji inicjującej ładunek prochowy w komorze broni. Czasami iskra zapalała jedynie podsypkę, bez inicjacji ładunku w komorze, co stało się źródłem powiedzenia „spalić na panewce”.

Skałki były produkowane masowo w wyspecjalizowanych warsztatach, wytwarzających ich dwa rodzaje o standardowych wymiarach: większe karabinowe (o długości około 1 – 1 ½ cala) oraz mniejsze pistoletowe (o długości około ½ – ¾ cala). Długość prezentowanego egzemplarza wynosi niewiele ponad 1 cal, co wskazuje, że jest to skałka używana w karabinach. Jej powierzchnia pokryta jest charakterystycznym wyświeceniem pozostawionym przez skórę, na krawędziach widoczne są zmiażdżenia powstałe na skutek uderzania w metalowe elementy zamka, zaś przy krawędziach negatywów widoczny jest nagar powstały w skutek spalania czarnego prochu.

Skałkę karabinową odkryto na stanowisku z epoki kamienia, co sugeruje, że pradziejowy materiał znajdował się na powierzchni już kilkaset lat temu. Prawdopodobnie skałkę wyrzucił tam XVIII- lub XIX-wieczny myśliwy, po dostosowaniu do swojej broni, znalezionego na miejscu, innego krzemiennego wyrobu. Większość skałek należało bowiem wymienić co kilkadziesiąt strzałów zanim przestawały dawać iskrę, o odpowiedniej temperaturze i wielkości, po czym naprawiano je lub wymieniano na nowe.

Michał Adamczyk