Portret pośmiertny aktora Matsumoto Kōshirō V– shinie

Terminu shini-e, oznaczający przedstawienie zmarłego artysy, zaczęto używać pod koniec lat 50. XIX w. Wcześniej drzeworyty o tematyce kommemoratywnej określano terminem tsuizen no nishiki-e (czyli "pamiątkowe grafiki brokatowe"). Już od 1709 roku na rynku pojawiały się ehon – czyli tak zwane „książki z rycinami”. Były to publikacje upamiętniające słynnych aktorów, które regularnie ukazywały się w latach 70. XVIII w. Pierwsze pojedyncze odbitki shini-e pojawiły się najprawdopodobniej dwie dekady później - w latach 90. XVIII w.

Przeważająca większość shini-e przedstawia aktorów. Konwencjonalne shini-e ukazuje portretowanego w jasnoniebieskich dworskich szatach zwanych shini sōzoku (co oznacza "śmiertelny strój") albo w ceremonialnym ubraniu zwanym mizu kamishimo (był to strój często towarzyszący rytualnemu samobójstwu). Już samo ubranie stanowiło dla odbiorcy sygnał, że ma do czynienia z portretem osoby zmarłej.

Wiele shini-e zawiera dokładniejsze informacje – datę śmierci portretowanego, jego wiek, buddyjskie imię pośmiertne (kaimyō), oraz świątynię z miejscem pochówku. Wiele posiada również pożegnalny wiersz (jisei) autorstwa zmarłego lub pamiątkowy wiersz napisany przez rodzinę, przyjaciół, kolegów.

Aktorzy, pomimo swego niskiego miejsca w hierarchii japońskiego społeczeństwa, w którym mieli status hinin (dosłownie „nieludzie”), byli nagradzani w buddyjskich świątyniach wysoką rangą. Działo się tak ze względu na rodziny, a szczególnie fanów zmarłych aktorów, którzy nie szczędzili datków na upamiętnienie gwiazd scen kabuki.

Matsumoto Kōshirō V był jednym z największych aktorów w dziejach kabuki. Określano go w aktorskich rankingach er Bunka, Bunsei i Tenpō jako senryō yakusha (dosłownie aktor wart 1.000 ryō). Grał różnorodne role - zarówno przystojnych i wyrafinowanych kochanków, jak i łajdaków. Miał znaczny wpływ na takich aktorów jak Onoe Kikugorō III lub Ichikawa Danjūrō VII. Wymyślił kata (zestaw stylizowanych ruchów, charakterystycznych dla określonej roli) dla wielu z najsławniejszych sztuk kabuki, które są wykorzystywane po dziś dzień. Kōshirō V miał wielki nos, a jego oczy były blisko położone, te dwie cechy rysów twarzy były tak charakterystyczne, że ten aktor z Edo był często wybierany na obrazki ilustrujące teatr kabuki tego czasu. Matsumoto Kōshirō V, przedstawiony na grafice z toruńskich zbiorów, ubrany jest w czarne kimono, na które nałożone ma niebieskie: bezrękawnik kataginu i spodnie hakama. Za pas ma zatknięty krótki miecz, którego pochwa ozdobiona jest wzorem „spękanego lodu”. Przy postaci, po prawej stronie, znajduje się data śmierci aktora: „10 dzień, piątego miesiąca 9 rok Ery Tenpo” oraz po prawej wiersz jisei o kukułce i przemijaniu: Hototogisu - naku mo nagori no - yodoki kana („Kukułka woła go z powrotem - ale pozostaje tylko próżna światowa chwała”), podpisany Kinchiku (?).

Grafika sygnowana z prawej u dołu: KOCHORO KUNISADA GA.

Katarzyna Paczuska