Złota Brama w Kijowie

Złota Brama stanowiła główny wjazd do Kijowa w fortyfikacjach założonych przez księcia Włodzimierza Wielkiego, a ukończonych przez jego syna księcia Jarosława I Mądrego. Według legendy to właśnie na jej murach Bolesław Chrobry wyszczerbił swój miecz, gdy w 1018 roku zdobył Kijów. Od czasu najazdów mongolskich, a później tatarskich budowla znajdowała się w stanie ruiny. Mimo to,  jeszcze w połowie XVII wieku miała znaczenie symboliczne i była wykorzystywana w celach reprezentacyjnych oraz propagandowych na paradne wjazdy do Kijowa. Taki też, uroczysty charakter miał wjazd wojsk kozackich Bohdana Chmielnickiego w 1649 roku oraz wojsk litewskich Janusza Radziwiłła w 1651 roku. W drugiej połowie XVII wieku podjęto kilka prób naprawy Złotej Bramy, jednakże ostatecznie w 1699 roku jej pozostałości przysypano ziemią jako zbyt niebezpieczne dla użytkowania.

W latach 30-tych XIX wieku na fali fascynacji starożytnościami, zainicjowanych przez odkrycia w Herkulanum i Pompejach wiek wcześniej, oraz rodzącego się zainteresowania własną przeszłością podjęto w Kijowie decyzję o przeprowadzeniu odkrywek archeologicznych w celu odkrycia pozostałości Złotej Bramy. Miało to również związek z wizytą cara Mikołaja I, który odwiedził miasto w 1832 roku. Na jego polecenie relikty zostały zabezpieczone przed dalszą degradacją. Dwie odkopane ściany połączone zostały metalowymi prętami, obłożone ceglaną okładziną i wzmocnione metalowymi pasami. Dobudowano też wzmacniające przypory.

Pozostałości średniowiecznego zabytku przetrwały w stanie ruiny aż do lat 80-tych XX wieku, kiedy w 1982 roku z okazji 1500 letniej rocznicy istnienia miasta postanowiono zrekonstruować budowlę.

Fotografia prezentuje ruinę zabytku w ostatniej dekadzie XIX wieku. Z zabezpieczeń wykonanych w latach 30-tych zachowały się tylko metalowe pręty spinające rozsypujące się ściany oraz fragmenty bocznych przypór. Ogrodzenie zabytku oraz rozdzielenie dwóch jego części biegnącym przez środek płotem sugeruje, że nie był on w tym czasie obiektem zainteresowania turystów oraz decydentów. Stanowił obiekt raczej zapomniany, grożący zawaleniem. Wykonanie dokumentacji fotograficznej pozostałości zabytku świadczyło o dużej świadomości historycznej autora.

Album Widoki Kijowa - Виды Киева [Vidy Kieva] wydała firma Leona Idzikowskiego, działająca w Kijowie od 1858 aż do 1918 roku, kiedy została przejęta przez władze bolszewickie. Po śmierci właściciela w 1865 roku księgarnię i wydawnictwo prowadziła jego żona Hersylia z Buharewiczów. Przez 32 lata jej zarządzania (do 1897 roku) oficyna wydawnicza znakomicie się rozwinęła, stając się jedną z największych w branży we wschodniej Europie. Firmą kierował również syn Władysław Idzikowski do 1920 roku. Wydawnictwo utrzymywało ożywione kontakty z księgarniami zachodnimi. Filię w Warszawie otwarto przy ulicy Marszałkowskiej 119 w 1911 roku, a następnie przeniesiono w Aleje Jerozolimskie pod nr 18. Przy siedzibie głównej w Kijowie w prestiżowej alei Kreszczatik działała czytelnia dla klientów. Firma prowadziła również biuro koncertowe i galerię artystyczną.

Autorem zdjęć w albumie Widoki Kijowa jest Franciszek de Mezer (1830-1922), kijowski malarz i fotograf. Zasłynął i przeszedł do historii jako mistrz wysokiej jakości zdjęć, dokumentalista starego Kijowa. Był oficjalnym fotografem Uniwersytetu św. Włodzimierza w Kijowie. Jego atelier, podobnie jak księgarnia Leona Idzikowskiego, również mieściło się przy Kreszczatiku.

Album znajdujący się w zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zawierający zestaw dwunastu luźnych kart jest pewnym wyborem z bogatej twórczości Franciszka de Mezera. Jego widoki Kijowa były dystrybuowane przez wydawnictwo Leona Idzikowskiego prawdopodobnie w dużych ilościach jako popularna pamiątka z podróży lub upominek, co nie ujmuje jakości ani fotografiom, ani też elegancji twardej kopertowej oprawy w płótnie w kolorze bordo z tłoczonymi białymi literami.

Album powstał w pomiędzy 1888 a 1893 rokiem, o czym można wnioskować na podstawie fotografii. Jedna z nich przedstawia pomnik Chmielnickiego na Placu Sofijskim odsłonięty w 1888 roku, inna zaś zabudowania cerkwi pw. śś. Piotra i Pawła, które w 1893 roku zburzono w celu wzniesienia nowej świątyni.

Każde z dwunastu zdjęć naklejone jest na sztywną kartę z nadrukowaną bordiurą o geometrycznym wzorze. Poniżej tej ozdobnej ramki znajduje się tłoczony znak firmowy fotografa „Fr. De Mezer A Kieff” – znak artysty fotografa. Na rewersie karty naklejony jest znak oficyny wydawniczej Leona Idzikowskiego w kształcie palety malarskiej z napisem: Librairie, Magasin de Musique et Salon Artistique Léon Idzikowski Kieff Maison Popoff.

Ewa Mostowicz-Kapciak