Pamiątki Marjem z d. Żelaznej i Hilela Poznera Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Pamiątki – głównie zdjęcia, ale także m.in. brulion listu z relacją z podróży – dwojga młodych ludzi, którzy wyjechali z Polski do Palestyny w połowie lat 30. Na fotografiach widoczni są członkowie rodzin i koledzy, koleżanki – w tym podopieczni warszawskiego domu opiekuńczego dla dzieci i młodzieży, również z okresu ich późniejszego życia (sprzed Zagłady).

Mania (Marjem, Miriam) Żelazna była córką Rywki z domu Engel i Benjamina Żelazo, urodziła się w Warszawie 10.05.1912 r. (to tylko prawdopodobna data - wywnioskowana stąd, że wg słów jej samej urodziła się 10 maja w Szawuot – na ten dzień przypadało święto w 1912 roku; w zachowanych dokumentach funkcjonowały różne lata: głównie 1914, prawdopodobnie zmieniony w okresie po przybyciu do Palestyny, ponieważ jeszcze w dokumentacji imigracyjnej, o której niżej, zapisano rok 1912).
Rodzina nie była religijna. Ojciec zmarł w 1919 r. Mania Żelazna w trudnych dla rodziny kolejnych dziesięciu latach przebywała w żydowskim internacie Głównego Domu Schronienia na ul. Wolskiej 18 w Warszawie – od 1920 do 1930. W 1935 roku wyemigrowała do Palestyny. Jej matka i rodzeństwo z rodzinami pozostali w Polsce. Matka żyła w Warszawie, prawdopodobnie także w pierwszym okresie wojny. Zginęła w Zagładzie: prawdopodobnie nie w Warszawie (syn Żelaznej, Joseph Paz, zapamiętał, że matka wysłała list do Warszawy, który jednak wrócił do Palestyny jako niedoręczony), ale w mniejszej miejscowości (nie znamy nazwy), z innymi mieszkańcami, razem z nią zginęły jej dwie córki i ich dzieci. Siostra Rywki Engel, Bella, przeżyła w Związku Radzieckim, przeniosła się w 1949 roku do Izraela.

Mania Żelazna i jej mąż, Hilel (Hillel) Pozner (Posner), poznali się dopiero w Palestynie, w Naharii.
Pozner urodził się w 1911 r. w Golinie pod Koninem (w zbiorach znajduje się odpis jego rosyjskojęzycznego aktu urodzenia).
Miał dwie siostry i sześciu braci, których dane znamy dzięki dokumentom zachowanym w aktach Konina i w zbiorach rodzinnych, jak również - w ostatnim wypadku – z napisu na zdjęciu z kolekcji (MPOLIN-A48.1.65): Salomona (1898), Jechiela Majera (1903), Manusa (1904), Abrama (1905), Eljasza (1918) oraz Fiszela (zapewne w wieku zbliżonym do Salomona).
Ich dziadek Mendel Wolf Pozner żył w Gostyninie, wyjechał do Londynu około 1895 r. z jedenastką dzieci, pozostał w Polsce jeden syn – właśnie ojciec Hilela – Józef Zelig Pozner, który ożenił się w 1895 r. z Haną (Chaną) Hindą (Chindą); przeniósł się później do Gdańska, gdzie prowadził sklep spożywczy. Miał sześciu synów i dwie córki. Według relacji rodzinnej część braci Hilela Poznera służyła w Legionach Polskich; w latach dwudziestych część rodziny wyemigrowała przez Hiszpanię i Portugalię (gdzie przebywali członkowie rodziny) do Ameryki Południowej. Hilel, który w Gdańsku uczęszczał do jesziwy i wstąpił do Bejtaru, wyemigrował do Palestyny po tym, jak w 1935 r. zatrzymał go niemiecki oficer i nakazał mu zejść z roweru, gdy przez miasto maszerowali Niemcy (notabene otrzymał zgodę na wjazd jako niepełnoletni – ponieważ brakowało mu odpowiedniego certyfikatu).
W Gdańsku pozostały dwie siostry. Jedna z nich, Mania (Maryla), pracowała w branży kosmetycznej. Tuż przed wojną odbyła podróż na Półwysep Iberyjski z częścią swojego dorobku życiowego, powierzyła pieniądze żyjącym tam wujom, po czym wróciła do Polski zamknąć interes. Nie dostała się już do nich, zaczęła się wojna. Kiedy Niemcy nakazali Żydom przeniesienie się do Generalnego Gubernatrostwa, wyjechała – jak sądził Hilel Pozner – do Warszawy. Tak jak jej siostra Perła i jej rodzina, i reszta pozostałych w Polsce bliskich zginęła.
Ostatnim sygnałem od Hany Hindy z d. Kleczewskej było wysłane do synów, którzy wyemigrowali do Portugalii, zdjęcie z Zagórowa pod Koninem. Zapewne przebywała tam w getcie.

Hilel Pozner zmarł w Izraelu w 1998. Marjem Pozner zmarła w 1992.
Ich biogramy i relacje dotyczące rodzin – na podstawie informacji przekazanych przez syna, Josepha Paza, darczyńcę kolekcji. Część pamiątek po matce przekazał równolegle do Korczakianum, oddziału Muzeum Warszawy.

Przemysław Kaniecki