Pamiątki rodzin Najderów i Reszów Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Marceli Najder urodził się w 1914 r. w Bolechowie. Ojciec Marcelego, Wilhelm Najder był absolwentem farmacji na Uniwersytecie w Wiedniu (Bolechów i Kołomyja znajdowały się wówczas w Galicji). Po zakończeniu I wojny światowej, podczas której służył w korpusie sanitarnym armii austriackiej, Wilhelm został właścicielem apteki w Kołomyi, gdzie zamieszkał wraz z żoną, Taubą (z domu Adler) oraz dwoma synami. Zarówno Marceli, jak i jego młodszy brat Natan (Nunek), poszli w ślady ojca i ukończyli studia farmaceutyczne na uniwersytecie we Lwowie. Obaj bracia zaangażowali się także w działalność młodzieżowej organizacji syjonistycznej Ha-Noar ha-Cijoni (https://sztetl.org.pl/pl/slownik/ha-noar-ha-cijoni), co wiązało się z uczestnictwem w licznych obozach oraz wyprawach. Po uzyskaniu dyplomu magistra Marceli Najder kontynuował edukację w warszawskiej Szkole Podchorążych. We wrześniu 1939 r., po ukończeniu rocznego kursu, został wysłany na front. Do 17 września starszy z braci Najderów walczył w obronie Lwowa, po czym trafił do niewoli sowieckiej. Jeszcze przed katolickim Bożym Narodzeniem 1939 r. Marceli wrócił do Kołomyi, aby kontynuować pracę w aptece ojca, a także założyć rodzinę.
Pola Najder z domu Resz urodziła się w 1917 roku w Kołomyi. Jej ojciec, Bernard Resz był znanym adwokatem. Matka Poli, Róża sprawowała pieczę nad zamożnym i nowoczesnym, gospodarstwem domowym. W domu, mimo braku bieżącej wody, którą dostarczał Reszom woziwoda, było radio i fortepian. Pola chętnie brała udział w szkolnych spektaklach, o czym świadczą liczne fotografie z tamtego okresu. Rodzice Poli zmarli jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej, pozostawiając dziewczynkę pod opieką o kilka lat starszej siostry, Beli. 24 grudnia 1939 r., w Wigilię chrześcijańskiego Bożego Narodzenia, odbył się ślub Poli Resz z Marcelim Najderem. Niedługo później sowieckie władze odebrały rodzinie aptekę. Nadeszła okupacja węgierska (2 lipca 1941), a następnie niemiecka (w październiku 1941).
We wrześniu 1939 r. Marceli Najder walczył w obronie Lwowa. Pod koniec miesiąca powrócił jednak do Kołomyi. 24 grudnia odbył się ślub Marcelego Najdera z Polą Resz. Niedługo później władze sowieckie odebrały aptekę rodzinie. Później nadeszła okupacja węgierska (2 lipca 1941), a następnie niemiecka (w październiku 1941). Do marca 1942 r. Marceli pracował jeszcze w aptekach w Kołomyi i Peczeniżynie. Po utworzeniu getta w Kołomyi i przesiedleniu do niego rodziny Najderów, Marceli zgłosił się do Plutonu Sanitarnego Żydowskiej Służby Porządkowej (Jüdischer Ordnungsdienst; w skrócie OD). Z początkiem likwidacji getta (w listopadzie 1942 r.) Marceli i Pola zaczęli ukrywać się przed rozstrzelaniem albo wywózką do obozu koncentracyjnego przez Niemców.
Po zakończeniu II wojny światowej Kołomyja została włączona do ZSRR, a rodzina Najderów przesiedlona na tereny znajdujące się w nowych granicach Polski (https://sztetl.org.pl/pl/slownik/repatriacja-polakow-z-zsrr). Pierwszym miejscem zamieszkania Marcelego i Poli stała się Izbica, gdzie małżonkowie znaleźli zatrudnienie w lokalnej aptece. Później przeprowadzili się do Bolesławca. Żyd – Marceli Najder objął wówczas stanowisko kierownika poniemieckiej apteki, której dawni pracownicy (Niemcy) stali się jego podwładnymi. W kolekcji Muzeum POLIN znajdują się liczne zdjęcia Marcelego i Poli podczas pracy w aptece, pochodzące z tego okresu.
Kolejnym miejscem zamieszkania rodziny Najderów stała się Zielona Góra, gdzie Marceli pracował jako kierownik Sanepidu, aby wkrótce potem zostać pełnomocnikiem Ministra Zdrowia do spraw upaństwowienia aptek. W tym czasie zaangażował się także w działalność Stronnictwa Demokratycznego, a po pewnym czasie został posłem na sejm PRL. Rodzina przeniosła się do Warszawy. Jakiś czas od przeprowadzki Pola i Marceli Njaderowie się rozwiedli.
Marta Frączkiewicz