Roman Kramsztyk w historii rodzinnej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Roman Kramsztyk (1885–1942) na początku XX w. uczył się rysunku i malarstwa u znanych wówczas artystów Zofii Stankiewicz, Adolfa Edwarda Hersteina i Miłosza Kotarbińskiego. W latach 1903–1904 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Józefa Mehoffera, następnie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium u Ludwiga Hertericha (1904–1908). Od 1909 r. mieszkał w Paryżu (z przerwami, lata 1915–1924 spędził w Warszawie), gdzie zaliczano do międzynarodowego grona artystów, których sztukę określa się mianem „Ecole de Paris”; uczestniczył w polskim i francuskim życiu artystycznym, był m.in. współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Rytm” (1922).

Twórczość Kramsztyka była konsekwentna, w swoich poszukiwaniach malarskich koncentrował się na formie, kompozycji oraz zagadnieniach kolorystycznych, nigdy nie odszedł od realistycznego widzenia świata. Malarz nie tracił z oczu wartości plastycznych i kolorystycznych obrazu. Czerpiąc obficie z dawnej i współczesnej tradycji artystycznej, stworzył własny, rozpoznawalny styl, nadał swym dziełom osobisty ton.

Wybuch II wojny światowej zastał Kramsztyka w Polsce. Kiedy 15 listopada 1940 r. Niemcy zamknęli getto w Warszawie, malarz wraz z blisko 400 tys. Żydów znalazł się za murami rozdzielającymi miasto. Otaczający go w getcie świat żydowski był mu obcy, nie znał jidysz, który przeważał na ulicach, a jako chrześcijanin dla większości był odstępcą. Kramsztyk odmówił jednak ukrycia się po „stronie aryjskiej” i zdecydował się zostać w getcie. Ocalone rysunki z getta (m.in. „Stary Żyd z dziećmi”, ŻIH) są wstrząsającym dokumentem, w którym zostało zapisane ostateczne doświadczenie czasów zagłady, los polskich Żydów – nędza, głód, śmierć. Został zastrzelony 6 sierpnia 1942 podczas tzw. Wielkiej Akcji – wywożenia Żydów do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Treblinka.

Renata Piątkowska