Wybrane obiekty z motywem gwiazdy Dawida Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Gwiazda Dawida (hebr. Magen Dawid, tarcza Dawida) to heksagram; sześcioramienna gwiazda utworzona z dwóch splecionych trójkątów równobocznych pojawia się w tradycji żydowskiej od starożytności. Heksagram jest symbolem uniwersalnym, obecnym w greckiej kulturze hellenistycznej, popularnym także w kulturach Bliskiego Wschodu. Jako gwiazda Dawida jest, obok menory (siedmioramiennego świecznika), najbardziej trwałym symbolem judaizmu, żydowskiej tożsamości, wizualnym znakiem nieprzerwanej pamięci kulturowej Żydów. Symbol gwiazdy Dawida łączy się z cytatem z Księgi Samuela: „Boże mój, skało moja na którą się chronię, tarczo moja, mocy zbawienia mego i moja obrono! […] On jest tarczą dla wszystkich, którzy mu ufają […] Dałeś mi tarczę zbawienia twego…”, Sm. II 22,3, 31, 36).
Gwiazdę Dawida znajdujemy w średniowiecznych manuskryptach, na macewach i w synagogalnych polichromiach oraz w przedmiotach używanych w ceremoniach religijnych, jak balsaminki (MPOLIN-M139), tarcze (tasy) i sukienki na Torę, jady (MPOLIN-M128), torebki na tałes (MPOLIN-M121) czy kubki (MPOLIN-M138). W zbiorach Muzeum POLIN znajduje się także oryginalna puszka kwestarska przeznaczona do zbierania datków na budowę otwartej w 1936 r. Jeszywas Chachmej Lublin (Lubelskiej Szkoły Mędrców) z symbolami nawiązującymi do Świątyni Jerozolimskiej, wśród nich znajdujemy gwiazdę Dawida (MPOLIN-M518).
Motyw gwiazdy Dawida, podobnie jak menory, pokazuje także przemiany w społeczności żydowskiej. Pod koniec XIX w. gwiazda Dawida stała się najpopularniejszym emblematem ruchu syjonistycznego. Pojawiała się w dziełach sztuki, wydawnictwach, propagandowych drukach, pocztówkach, a nawet na zaproszeniach ślubnych. Gwiazdę Dawida za swoje godła przyjmowały m.in. kluby sportowe, jak Makabi (zob. klubową filiżankę MPOLIN-M418).
W czasie II wojny światowej Niemcy narzucili Żydom w III Rzeszy i w krajach okupowanych obowiązek noszenia na ubraniach żółtej gwiazdy Dawida lub, jak na terenie Generalnego Gubernatorstwa od 1 XII 1939, białych opasek z niebieską gwiazdą Dawida. Jej znak miał się także pojawiać na szyldach sklepów należących do Żydów (co widzimy w szyldzie owocarni MPOLIN-M517). Ten starożytny symbol, przez wieki podtrzymujący tożsamość Żydów w diasporze, miał stać się w oczach Niemców znakiem poniżenia, separacji. Zapowiadał Zagładę.
Jako symbol Zagłady gwiazda Dawida pojawiała się w dziełach artystycznych (np. na rysunku Macieja Sieńczyka; w zbiorach Muzeum znajdują się także ilustracje Iwony Chmielewskiej do jej książki obrazkowej „Pamiętnik Blumki” - w tym projekcie gwiazdy Dawida również ma takie znaczenie).

Renata Piątkowska