List do Emilii Ratz

List Haliny Altman do Emilii Endler w języku polskim, na dwóch kartach złożonych do wysyłki w trójkąt, zachował się znaczek. List ten należy do najliczniejszej w niniejszym zespole archiwalnym grupy listów – korespondencji między Emilią Ratz i Haliną Altman. Są to listy zarówno do Emilii Ratz, jak i jej listy do Haliny Altman – przekazane Ratzom widocznie po śmierci Haliny przez jej córkę, Annę Altman (a może trafiły do nich dopiero po śmierci Anny Altman w 1999 r.?), skądinąd zapewne w kopercie, która również stanowi część kolekcji (MPOLIN-A8.1.67). To koperta firmowa redakcji „Trybuny Ludu”, w której Halina Altman po wojnie pracowała (odpowiadała na listy czytelników).

Historię Altmanów nakreślił w swoich wspomnieniach Marian Feldman, którego ciotką była matka Haliny, Estera Edwarda z d. Szafran („Z Warszawy przez Łuck, Syberię, znów do Warszawy”, Warszawa 2009, s. 54; „Po wojnie (lata 1946–1960)”, Warszawa 2012, s. 2–3). Edwarda i Henryk Altmanowie mieli dwoje dzieci: Halinę (ur. 1921) i Andrzeja (u. 1926). Po wybuchu wojny w 1939 r. dostali się do Łucka. W Łucku w momencie wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej w czerwcu 1941 r. przebywali tylko matka i syn. Nie uciekli na wschód – o czym mowa jest w tym liście. Zginęli w getcie w Łucku w sierpniu 1942 r.

Halina Altman przebywała w czerwcu 1941 r. na studiach we Lwowie, ewakuowała się w głąb Związku Radzieckiego. Jej losy: pobyt w Gubasze, wstąpienie do wojska, przejście z armią aż do Berlina – dokumentuje korespondencja.

Henryk Altman przebywał 22 czerwca 1942 r. w delegacji. Tak jak córka ewakuował się na Wschód, trafił do Krasnowiszerska nad rzeką Wyszerą (już w tym okresie nawiązał kontakt z córką, o czym mowa jest w liście), w 1943 r. został ściągnięty, jako przedwojenny zasłużony komunista, do Moskwy, pracował w Związku Patriotów Polskich (o ZPP zob. notę do MPOLIN-A4.1.44); pełnił później ważne funkcje przy pierwszych rządach komunistycznej Polski (w Resorcie Pracy i Opieki Społecznej) – w Lublinie, Warszawie, następnie od 1952 do 1965 r. był dyrektorem naczelnym Archiwów Państwowych (zob. hasło biograficzne autorstwa Feliksa Tycha w „Słowniku biograficznym działaczy polskiego ruchu robotniczego”, t. 1, Warszawa 1978, s. 58–59). Notabene wątek jego pracy w Lublinie przewija się przez listy.

Zob. dostępne w internecie zdjęcie nagrobka rodziny Altmanów na warszawskich Powązkach Wojskowych (dostęp 10.10.2021).

Z treści listu: „U mnie bardzo ważna wiadomość: znalazłam ojca. Mieszka on w mołotowskim obwodzie w Krasnowiszersku, pracuje jako nauczyciel literatury [...]. Możecie sobie wyobrazić jak wielką radość sprawił mi pierwszy jego list. Niestety był on jednocześnie bardzo smutny, okazuje się, że matka moja i Jędrek zostali w Łucku. Zostali. Straszno, tak straszno pomyśleć o ich losie”. W dopisku wskazanie, by Ratzowie nic nie pisali na temat osoby o imieniu Roma (jednej z autorek listu z 29.01.1943).

oprac. Przemysław Kaniecki, Maria Karachentseva