Brakteat Mieszka III Starego

Zmieniające się warunki polityczno-gospodarcze w XII wieku, za którymi z jednej strony podążało rozbicie polityczne i wzrost znaczenia lokalnych książąt oraz możnych, a z drugiej rozwój miast i towarzysząca temu intensyfikacja handlu, przyczyniły się do wykształcenia nowej formy srebrnego denara. Miejsce dwustronnych denarów, wytwarzanych przy użyciu pary stempli, zajmowały monety zwane brakteatami (łac. bractea), wybijane jednym stemplem na bardzo cienkiej srebrnej blaszce. Działo się tak między innymi w wielu krajach niemieckich, w Czechach, na Węgrzech oraz w Polsce.

Po pierwszych polskich brakteatach Bolesława Krzywoustego († 1138) kolejne wybił Mieszko III (1173–1202), zapoczątkowując dominację brakteatów na polskim rynku pieniężnym, która utrzymała się do początku XIV wieku. Z przysługującego prawa do emisji pieniądza uczynił Mieszko istotne narzędzie pomnożenia dochodu skarbu książęcego. Zysk z produkcji menniczej był osiągany przez prowadzoną kilka razy w roku przymusową wymianę monet, według przeliczenia korzystnego dla emitenta. Nowo wprowadzane monety nosiły odmienne od poprzednich wyobrażenia, które na brakteatach były lepiej czytelne w porównaniu z grubszymi, ale mniejszymi monetami dwustronnymi. Polityce tej miały służyć sprawnie działające mennice, oddane w zarząd rzutkim żydowskim przedsiębiorcom, którzy zaadaptowali w nich technologię brakteatową. Użycie jednego stempla, pod który podkładano kilka krążków naraz, usprawniało pracę w mennicach i zwiększało ich wydajność.

Fiskalna polityka Mieszka wraz z dążeniami do centralizacji kraju wywołała niezadowolenie możnych i książąt dzielnicowych, którzy w 1177 roku usunęli go z krakowskiego tronu. Postępujący wówczas upadek władzy zwierzchniej sprawił, że przypisane jej dotąd prawo do emisji pieniądza było przejmowane przez możnych i lokalnych książąt. Do rangi tej zszedł także Mieszko, wybijający swe monety w dziedzicznej Wielkopolsce. Jednym spośród kilkudziesięciu typów brakteatów przypisywanych temu władcy jest moneta z przedstawieniem księcia w hełmie z gałązką palmową oraz z nieczytelnymi na naszym egzemplarzu hebrajskimi literami, oznaczającymi w rozwinięciu być może Gniezno. Gałązka palmowa w ręku księcia-rycerza jest interpretowana jako symbol siły, zwycięstwa i sprawiedliwości.

Tomasz Markiewicz