Alegoria Prawa i Łaski

Pierwsze obrazy ilustrujące protestancką naukę o Prawie i Ewangelii powstały w końcu lat 20. XVI wieku w warsztacie Lucasa Cranacha Starszego (1472–1553), saskiego artysty zaprzyjaźnionego z Marcinem Lutrem. Opracowane przez niego w kilku wariantach tablice Prawa i Łaski, rozpowszechniane poprzez grafiki, stały się istotnym elementem ikonografii luterańskiej. Obraz ze zbiorów szczecińskich reprezentuje typ praski (od dzieła Cranacha Starszego z 1529 roku ze zbiorów Galerii Narodowej w Pradze). Bezpośrednim wzorem dla niego był miedzioryt flamandzkiego artysty Pietera Nagela (czynnego 1567–1584) wykonany w 1567 roku według rysunku Gerarda van Groeningena (czynnego około 1561–1576).

W centrum kompozycji przedstawiony został nagi mężczyzna, Jedermann uosabiający każdego z ludzi. Zwracają się do niego prorocy – Izajasz oraz Jan Chrzciciel – wskazując dwie drogi prowadzące do zbawienia. Jedna oparta jest na przestrzeganiu surowego prawa Mojżeszowego, druga na wierze w Chrystusa i ofiarowanej ludziom łasce. Izajasz, za którym przedstawiono Mojżesza z tablicami przykazań, Adama i Ewę oraz scenę z wężem miedzianym, wskazuje na sarkofag z leżącym ludzkim szkieletem. Śmierć jest tu karą za grzechy. Prorok zwraca jednak uwagę na węża miedzianego, symbolizującego łaskę Boga dla nawróconych grzeszników i będącego zapowiedzią ofiary Chrystusa. Po drugiej stronie Jan Chrzciciel wskazuje na zmartwychwstającego Jezusa, triumfalnie wychodzącego z grobu i depczącego śmierć oraz Szatana. W tle ukazano Dzieciątko Jezus z krzyżem na ramieniu zstępujące z niebios ku Marii, a także Chrystusa na krzyżu i Baranka Paschalnego – symbole ofiary i odkupienia. Alegoryczną wymowę dzieła podkreśla drzewo, którego ulistnione gałęzie po stronie Łaski symbolizują nadzieję na życie wieczne.

Monika Frankowska-Makała