Jan III Sobieski - zwycięstwo pod Chocimiem

Zwycięstwo odniesione przez hetmana Jana Sobieskiego nad trzydziestopięciotysięczną armią turecką pod Chocimiem 11 listopada 1673 roku przyniosło mu ogromną sławę i otworzyło drogę do tronu Rzeczypospolitej (1676–1696). Jeszcze przed wiktorią chocimską opiewany w twórczości literackiej hetman zyskał uznanie w gronie mistrzów pióra, grafików, malarzy i medalierów.

Przykładem tego są dwa medale powstałe jeszcze przed koronacją królewską. Autorem jednego jest związany z Gdańskiem czołowy medalier epoki Jan Hoehn młodszy (†1693). Widnieje na nim popiersie hetmana na wprost w kolczudze i delii. Otacza je łacińska inskrypcja, w tłumaczeniu: „Jan Sobieski, marszałek i naczelny wódz Królestwa Polskiego”. Stronę odwrotną wypełnia widok bitwy pod Chocimiem wzorowany na rysunku Franciszka Gratty. Przedstawienie uzupełnia kilkuwierszowy łaciński napis, w którym Sobieski został przyrównany do Marsa Sarmackiego. Wedle tradycji medal miał być rozrzucany między zgromadzoną szlachtę w czasie wjazdu hetmana na Sejm lub pole elekcyjne w 1674 roku. Autorem drugiej pracy jest być może także Jan Hoehn młodszy. Postać wodza na awersie, utrzymana w podobnej konwencji stylistycznej, została opisana frazą: „PATRIAE SCUTUM – NATALE DETECTAE”, w tłumaczeniu: „Rodowa tarcza odsłoniętej ojczyzny”, która gloryfikuje dokonania Sobieskiego jako kontynuatora tradycji rodu. Taki też wydźwięk ma czternastowierszowa łacińska inskrypcja na rewersie, w tłumaczeniu: „Janowi Sobieskiemu, marszałkowi i hetmanowi wielkiemu koronnemu, za złamanie pokoju, który ojciec pod Chocimiem zawarł, zemstę także nad nieprzyjacielem odniesioną, zniesienie wojska, zdobycie obozu, zabranie łupów, zdobycie Wołoszczyzny i Mołdawii jako prowincji polskich, rozciągnięcie granic do Dunaju, sprawienie pogrobowej ofiary dziadowi matki, dla pamięci potomności wiekuistej uroczyście nadany” (tłumaczenie za: Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze XVII–XX w. Katalog wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej, Warszawa 1983, s. 206–207, kat. 169).

Tomasz Markiewicz