Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego

Stanisław August Poniatowski, wstępując na tron polski w 1764 roku, zadbał o oprawę artystyczną wydarzenia. Ważnym elementem dla nowego władcy był strój wykonany według jego pomysłu, zgodny z aktualną modą, zachodnioeuropejski. Przywdział go po uroczystej ceremonii w katedrze warszawskiej. Zamiast polskiego kontusza i żupana król pojawił się w stroju uznawanym za hiszpański, co wzbudziło powszechne oburzenie. Ubiór był trzyczęściowy, składał się z kaftana (habitu), kamizelki i krótkich spodni (culotte). Stanisław August nigdy nie nosił stroju polskiego, manifestując w ten sposób swoje nowoczesne poglądy i zamiary reformatorskie. Tak prezentującego się władcę przedstawiali malarze, portreciści zatrudnieni na jego dworze.

Najlepsze, reprezentacyjne ujęcie portretowe wyszło spod ręki Bacciarellego. Artysta odwołał się do tradycyjnego XVII-wiecznego wizerunku Ludwika XIV. Idealizacja postaci oraz niemal taneczny ruch uwieczniony przez malarza schlebiały próżności modela, podnosząc wytworność i elegancję kompozycji. Bacciarelli, zgodnie z życzeniem króla, upiększył czułego na swoim punkcie władcę, który w pamiętniku napisał: „Byłbym rad ze swej postaci, gdybym był o cal wyższy, gdybym miał zgrabniejszą nogę, nos mniej orli, biodra mniej wydatne, lepszy wzrok i bardziej widoczne zęby”. Monumentalność, powaga i majestat monarchy symbolizują kolumna i udrapowana kotara w tle obrazu. Wielobarwna subtelna kompozycja podkreśla materialność poszczególnych przedmiotów, lśnienie kosztownych tkanin i złota insygniów władzy monarszej. Ukazanie regaliów wokół władcy może mieć znaczenie symboliczne, nawiązując do idei króla obywatela. Portret koronacyjny przyniósł Bacciarellemu pełen sukces – został malarzem nadwornym, nadano mu szlachectwo, a jego „malarnia” – pracownia na Zamku Królewskim, stała się rodzajem szkoły artystycznej kształcącej młodych malarzy. Kompozycja portretu była wielokrotnie powtarzana przez samego artystę. W kolekcji Muzeum Narodowego w Lublinie znajduje się jego autorska replika, uważana za jedną z najwcześniejszych.

Magdalena Norkowska