Kapitel z przedstawieniem łodygi passiflory

Klasztor cysterski w Kołbaczu, z którego wnętrz pochodzi grupa płaskorzeźbionych kapiteli, niegdyś największy klasztor we wschodniej Europie, do dziś jest jednym z najbardziej znanych zabytków średniowiecznych z terenu Pomorza Zachodniego. Okres świetności tego ważnego gospodarczo i społeczno-politycznie ośrodka minął wraz z wprowadzeniem reformacji na Pomorzu w 1534 roku. Klasztor został wówczas sekularyzowany i przekształcony w letnią rezydencję księcia Barnima XI. Dalsze dzieje Pomorza, w tym upadek Księstwa Zachodniopomorskiego, wojna szwedzka i pożar w 1662 roku spowodowały, że z zabudowań opackich przetrwały tylko kościół, dom konwersów i dom opata. Zachowany zespół kamieniarki to wysokiej klasy dzieła świadczące o bogactwie i historycznym znaczeniu opactwa. Zabytki porozrzucane na terenie poklasztornym zauważył niemiecki przyrodnik Klöden i wzmiankował o nich w 1935 roku. Zbiór dziewięciu kapiteli, kilku baz i fragmentów trzonów kolumn został zabezpieczony i włączony do kolekcji szczecińskiego Towarzystwa Starożytności dopiero w 1901 roku. Dekoracje prezentują różnorodną gamę motywów figuralnych i roślinnych. Zwłaszcza ornamentyka roślinna wpisuje się w kanon motywów dekoracyjnych chętnie stosowanych przez cystersów. Winna latorośl, różnorodne pnącza, czy stylizowane liście mają charakter symboliczny. Związane są z tematyką pasyjną, kultem eucharystycznym, ogrodem rajskim i wyobrażeniem drzewa życia. Bujne, mięsiste pnącze, jakby nabrzmiałe od nadmiaru życiodajnych soków oplata jeden z kołbackich kapiteli. Dekoracja ta została opisywana w literaturze jako passiflora. Kwiat rośliny nazywanej również męczennicą, budową morfologiczną przywołujący skojarzenia z koroną cierniową i narzędziami Męki Pańskiej, wpisuje się w kontekst kultury cysterskiej. Jednak tropikalna roślina pochodząca z terenów Ameryk, znana jest w Europie dopiero od czasu wielkich odkryć geograficznych w XVI wieku. Efektowna stylizacja zagadkowego pnącza na kołbackim kapitelu utrudnia jednoznaczną klasyfikację gatunku. Kształtem przypomina nieco kwiat lilii, czy liście przywrotnika określanego płaszczem Marii, roślin pojawiających się na gotyckich obrazach ogrodów, których symbolika jest bliska duchowości cysterskiej.

Kinga Krasnodębska