1000 marek polskich

Po I wojnie światowej (1914–1918) na ziemiach odradzającego się państwa polskiego w sferze walutowej panował chaos. W obiegu były emisje państw zaborczych: marki niemieckie, ruble rosyjskie i korony austro-węgierskie. Ponadto na północno-wschodnich obszarach II Rzeczypospolitej kursowały niemieckie ruble Banku Wschodniego w Poznaniu i marki Wschodniej Kasy Pożyczkowej w Kownie oraz żelazne monety kopiejkowe. Na obszarze Galicji Wschodniej w użyciu były ukraińskie hrywny i karbowańce. W utworzonym przez Niemcy Generalnym Gubernatorstwie, za pośrednictwem Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (PKKP), od kwietnia 1917 roku wprowadzano do obiegu marki polskie (mkp). Daleka od stabilności sytuacja młodego państwa nie pozwalała na utworzenie Banku Polskiego i waluty narodowej. Chwilowo funkcję banku emisyjnego przejęła spolonizowana PKKP, a marka polska stała się walutą tymczasową. Sprowadzenie mkp do roli wyłącznego środka płatniczego odbywało się stopniowo. Ostatecznie dokonano tego po unieważnieniu na Kresach rubla w lipcu 1921 roku i marki niemieckiej na Górnym Śląsku w grudniu 1922 roku.

Omawiany banknot poprzedzały inne emisje niepodległościowe: 500 mkp z 15 stycznia oraz 100 mkp z 15 lutego 1919 roku. Pomijając pierwszą, wzorowaną na 100 okupacyjnych mkp, kolejne były projektami oryginalnymi autorstwa wybitnego polskiego grafika Adama Jerzego Półtawskiego (zmarł w 1952 roku). Emisja z 17 maja 1919 roku obejmowała nominały: 1, 5, 20, i 1000 mkp, wprowadzane były do obiegu w 1920 roku w następującej kolejności: 1000 mkp (15 lipca), 20 mkp (20 września), 5 mkp (1 października) oraz 1 mkp (18 marca). Zaprojektowane przez Adama Półtawskiego banknoty, poprzez zamieszczone na nich wizerunki Tadeusza Kościuszki (20, 100 i 1000 mkp) i Bartosza Głowackiego (5 mkp), miały wzmacniać zakorzenione w społeczeństwie postawy solidarności narodowej, których uosobieniem byli bohaterowie spod Racławic – szlachcic i chłop.

W czasie wprowadzania do biegu 1000 mkp na łamach „Kuriera Warszawskiego” za 65 sumę fenigów oferowano jednego śledzia, za 1,5 mkp tłuste mleko, za 46 mkp francuskie koszule męskie, a za 1500 mkp skrzypce. Jednocześnie strajkujący robotnicy zatrudnieni przez Ministerstwo Robót Publicznych domagali się podwyżki wynagrodzenia do 3 mkp za godzinę. Pod koniec czerwca 1919 roku dolar kosztował 17,5 mkp.

Tomasz Markiewicz