Relief Nr 26 – 1965

Henryk Stażewski, jako twórca budujący legendę polskiej awangardy międzywojennej, stał się po drugiej wojnie światowej ostoją nowych pokoleń modernistów, którzy szukali lokalnych korzeni nurtu i międzynarodowych kontaktów. Po odbyciu studiów w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych u Stanisława Lentza (1913–1919) organizował najważniejsze ugrupowania ruchu nowoczesnego w kraju: Ekspresjoniści Polscy (1917, od 1919 Formiści), Blok (1924), Praesens (1926), a.r. (1929), a także za granicą: Cercle et Carré (1929) i Abstraction-Création (1931). Jego styl oscylował między doświadczeniami kubizmu w młodości oraz Picassowskiego surrealizmu i klasycyzmu w latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku, jednak dzieła najliczniejsze i najbardziej typowe dla jego œuvre reprezentują abstrakcję geometryczną. Powstawały już w okresie „heroicznym” awangardy. Od drugiej połowy lat pięćdziesiątych przez prawie dwie dekady Stażewski zajmował się tworzeniem reliefów. Początkowo stosował technikę mieszaną (korek, drewno, farba olejna) do konstruowania polichromowanych kompozycji złożonych z organicznie zaoblonych, rzadziej prostokątnych figur wyodrębnionych z tła za pomocą malarskich efektów fakturowych i kolażowych. W latach 1964–1965 pojawiły się abstrakcje z jednolitych przemysłowych materiałów, blachy miedzianej i aluminiowej, utrzymane w monochromatycznej kolorystyce oraz wyzyskujące naturalne właściwości surowca i jego obróbki: trawienie, chromowanie, złocenie, srebrzenie, prószenie. Obraz-relief stawał się zbiorem płytek wyciętych z metalowego arkusza, zamontowanych na niewidzialnych klockach w taki sposób, że zdają się lewitować przed tłem. Stażewski wykorzystywał wielooglądowość takich konstelacji – ruch widza „zmieniał” położenie elementów względem siebie. Ogromną rolę odgrywał także naturalny światłocień oraz refleksy zapewniane przez połysk materiału i sztuczne, „teatralne” oświetlenie. Wykorzystano je do aranżacji reliefów podczas wystawy z okazji czterdziestolecia pracy twórczej artysty (1965/1966).

Szymon Piotr Kubiak