Grzechotka-pisanka

Pisanka czy grzechotka? Wyrób miejscowy czy nie miejscowy? Do tej pory nie udało się jednoznacznie odpowiedzieć na te pytania. Gliniany przedmiot o kształcie kurzego jajka, z powierzchnią pokrytą różnokolorowym szkliwem, przypomina pisankę. Tego typu przedmioty najczęściej uważane są za wyroby wysoko wyspecjalizowanych warsztatów szklarskich ukierunkowanych na wytwarzanie szkliwionych płytek ceramicznych, działających we wczesnym średniowieczu na terenie Rusi Kijowskiej. Pisanki miały być ich produktem ubocznym. Istnieją także opinie, że mogły być wytwarzane na ziemiach polskich, głównie w Wielkopolsce i na Śląsku, w pracowniach szklarskich funkcjonujących w większych ośrodkach przy szlakach handlowych.

Gliniane pisanki wytwarzano w dwojaki sposób. Pierwszy polegał na formowaniu z glinianych taśm, podobnie jak w przypadku naczyń. Drugi sposób polegał na oblepianiu gliną woskowego rdzenia w kształcie jajka. W obu przypadkach pisanki były najpierw suszone, potem wypalane, a następnie pokrywane szkliwem i ponownie wypalane.

Szkliwione pisanki wytwarzane były w XI¬–XIII wieku. Z terenu Polski znane są z badań wykopaliskowych na osadach i grodziskach oraz, zdecydowanie częściej, z prac archeologicznych na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach, z bogato wyposażonych grobów szkieletowych, w tym także dziecięcych. Uważane są za przedmioty wyjątkowe, o dużej wartości materialnej, ale jak dotąd nie udało się wyjaśnić ich funkcji. Pisanki-grzechotki z grobów dziecięcych czasem uznawane są za zabawki, odkrywane w pochówkach dorosłych kobiet i mężczyzn są łączone ze sferą wierzeń i obrzędowością. Ich obecność można tłumaczyć powszechną i sięgającą w głąb pradziejów wiarą w odradzające się życie, którego symbolem jest jajko.

Anna Bogumiła Kowalska