Pas kontuszowy jednostronny

Wykonywany z jedwabiu, przeszywany srebrną nicią jednostronny, półlity pas kontuszowy, datowany na drugą połowę XVIII wieku, był nieodzownym elementem narodowego stroju polskiego szlachcica. I choć kontuszowe pasy wywodzą się z dalekiej Persji, z której początkowo zapewne je importowano, to właśnie w Polsce zdobyły olbrzymią popularność. Niektóre z nich były tak delikatne i cienkie, że, jak głosi legenda, dało się je przewlec przez obręcz pierścienia.

W sarmackiej Polsce popularność pasów kontuszowych w pewnym czasie była tak olbrzymia, że importowanie ich z Bliskiego Wschodu nie tylko podwajało koszty transportu, ale również znacznie wydłużało czas oczekiwania na zamówione towary. Między innymi z tej przyczyny zaczęły powstawać wytwórnie rodzime, takie jak manufaktury grodzieńskie, z których prawdopodobnie pochodzi pas znajdujący się w zbiorach Muzeum Lubelskiego w Lublinie. Manufaktury zatrudniały wielu rysowników oraz projektantów, gdyż wciąż rosnące zainteresowanie luksusowym towarem wymogło na producentach drogocennych pasów nieustanne tworzenie nowych wzorów. Jan Ludwik Inard, sprawując pieczę nad jedną z takich wytwórni, przykładał olbrzymią wagę do wszystkich nowinek, zarówno w sztuce, jak i modzie. I tak w jednej ze swoich suplik skierowanych do króla pisał, że marzy mu się co trzy miesiące mieć świeże próbki nowych materii, „aby podług Mody y gustu dyrygował Fabryki”.

W królewskiej manufakturze w Grodnie projekty tkanin były wymyślane przez desinatorów, następnie trafiały do rysowników, którzy przekładali w skali dany projekt na tak zwane kratki, w taki sposób, aby rysunek był czytelny dla tkacza. Założona z wielkim rozmachem królewska persjarnia jedwabnicza, na którą łożono pieniądze z dóbr stołowych króla, zatrudniała jednak zbyt wielu ludzi. Pracujący w manufakturze artyści, projektanci, rysownicy, tkacze oraz pomocnicy techniczni, mimo że tworzyli coraz to nowe i oryginalne wzory, a tym samym wytwarzali unikatowe pasy kontuszowe, nie byli w stanie przynieść fabryce dostatecznych dochodów, co doprowadziło do upadku i zamknięcia królewskiej manufaktury.