Koło szprychowe (replika)

Słowianie pomorscy w transporcie lądowym stosowali wozy na drewnianych kołach. Na temat konstrukcji samego wozu wciąż wiadomo niewiele, ale w trakcie wykopalisk odkrywane są niekiedy elementy kół – drewniane piasty i szprychy, a nawet koła zachowane niemal w całości. Na podstawie źródeł ikonograficznych wyciągnięto wniosek, że w transporcie towarów i ludzi były używane wozy czterokołowe na kołach szprychowych, nie można jednakże wykluczyć także stosowania kół pełnych.

Koło wczesnośredniowiecznego wozu składa się z obody, piasty i szprych. Oboda – zewnętrzna część koła (inaczej obwód), mogła być gięta z jednego kawałka drewna lub kilku kawałków łączonych kołkami, tzw. dzwon. Bardziej wytrzymała, ale jednocześnie trudniejsza do wykonania była oboda pojedyncza. Od strony wewnętrznej przylegały do niej szprychy prostokątne lub okrągłe w przekroju, osadzane i klinowane kołeczkami w piaście. Ich długość zależała od średnicy koła. We wczesnym średniowieczu koła miały średnice ok. 50–90 cm i 6–10 szprych. Egzemplarz kamieński ma pięć dzwon składających się na obodę i 10 czworobocznych w przekroju szprych. Reprezentuje typ kół z tzw. wysoką felgą, które są charakterystyczne dla Skandynawii.

Wyrobem kół zajmowali się we wczesnym średniowieczu kołodzieje, którzy prawdopodobnie wytwarzali też całe wozy. Stosowali głównie drewno jesionu przed użyciem parzone lub zakopywane w ziemi. Dzięki takim zabiegom surowiec stawał się miękki i elastyczny. Poszczególne elementy wykonywano też z dębiny, drewna brzozowego i klonowego.

Anna Bogumiła Kowalska