Nie tylko szkiełko i oko

Świat nauki opiera się na rozumie. Pewne jest tylko to, co możemy zobaczyć, zważyć, zmierzyć. Z tego powodu przydatnym narzędziem okazuje się tytułowe szkiełko (np. lupa), ale także oko. Istnieje jednak drugi świat – świat magii, który wymyka się racjonalnemu myśleniu. W nim królują przepowiednie, zaklęcia i magiczne przedmioty. Przekonaj się, czy znasz związane z tym światem pojęcia.

Opracowanie:

Renata Pernak

Licencja

ZAGADKA 1:

Jak nazywa się przedmiot, który nosimy przy sobie, by chronił nas przed złymi wydarzeniami?

_ _ _ _ _ _

Figurka niedźwiadka z bursztynu (Bursztynowy niedźwiadek ze Słupska, Niedźwiadek bursztynowy z okolic Słupska, Słupcio)

bursztynowa figurka niedźwiedzia ze Słupska

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Ten niewielki niedźwiadek może sobie liczyć nawet kilka tysięcy lat! Choć wygląda niepozornie, niczym zabawka, najprawdopodobniej przypisywano mu magiczną moc.

Jego właściciel żył z pewnością w otoczeniu prastarej puszczy, którą tu i ówdzie przecinały bagna i łąki. Do ciemnego i niebezpiecznego boru wyprawiał się, aby zapolować na zwierzynę, w tym na najpotężniejszego wówczas – niedźwiedzia.

Figurka niedźwiadka z bursztynu (Bursztynowy niedźwiadek ze Słupska, Niedźwiadek bursztynowy z okolic Słupska, Słupcio)

bursztynowa figurka niedźwiedzia ze Słupska

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Tak silna istota musiała wzbudzać strach, ale i szacunek. Do spotkania oko w oko lepiej było podejść z pokorą, bo brawura mogła kosztować życie. Nie szkodziło też zabrać ze sobą bursztynowego niedźwiadka – to amulet na szczęście, który miał ochronić jego właściciela w przypadku niebezpieczeństwa.

Wiara w moc takich zwierzęcych amuletów pochodzi z czasów, gdy życie ludzi było silnie splecione z naturą.

Figurka niedźwiadka z bursztynu (Bursztynowy niedźwiadek ze Słupska, Niedźwiadek bursztynowy z okolic Słupska, Słupcio)

bursztynowa figurka niedźwiedzia ze Słupska

Muzeum Narodowe w Szczecinie

ROZWIĄZANIE:

AMULET

ZAGADKA 2:

Jak nazywa się fantastyczne stworzenie, którego róg miał ponoć magiczne właściwości?

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Kieł narwala - `róg jednorożca`

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Kieł narwala - `róg jednorożca`

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Od zarania dziejów ludzką wyobraźnię rozpalały opowieści o tajemniczym zwierzęciu podobnym do konia, z jednym rogiem na łbie. Fantastyczne teorie każdorazowo zdawało się potwierdzać znalezienie rogu. Skoro jest róg – długi i spiralny – to z pewnością istnieje także jego właściciel – jednorożec.

Rogom jednorożców przypisywano magiczne właściwości. Uważano, że chronią przed truciznami, a sproszkowane i podane pacjentowi wyleczą wiele chorób. Nic więc dziwnego, że kosztowały fortunę.

Kieł narwala - `róg jednorożca`

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Dopiero w XVII w. pewien naukowiec udowodnił, że spiralne znalezisko to nie żaden róg, lecz ząb morskiego ssaka zwanego narwalem, który z wyglądu przypomina delfina.

Tak właśnie, dzięki nauce, prysła nadzieja na znalezienie jednorożca.

ROZWIĄZANIE:

JEDNOROŻEC

ZAGADKA 3:

Jak nazywa się substancja, której wypicie miało zapewnić nieśmiertelność?

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Kartusz z czarownicami

Kartusz

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Pod osłoną księżyca, w blasku ognia i świec zgromadziły się przedziwne stwory. Przykucnęły z tyłu, jakby chciały z bliska obserwować wydarzenia tej nocy.

To, co rozbudziło ich wyobraźnię, dzieje się wokół ustawionego na ogniu kociołka. Przed nim stoi tajemnicza postać. Jedną ręką miesza miksturę, w drugiej trzyma książkę. Z niej odczyta zaklęcie, czyli magiczną formułę, która ma moc zmieniania rzeczywistości.

Kartusz z czarownicami

Kartusz

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Tego, co znajduje się w garnku, możemy się jedynie domyślać. Być może nasz bohater próbuje stworzyć eliksir życia, który zapewni mu nieśmiertelność. W końcu to właśnie chęć zatrzymania czasu i zachowania młodości była tym, co ludzi motywowało od stuleci.

Kartusz z czarownicami

Kartusz

Muzeum – Zamek w Łańcucie

ROZWIĄZANIE:

ELIKSIR ŻYCIA

ZAGADKA 4:

Jak nazywa się sen, który okazał się trafną przepowiednią?

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Ogień! Wszędzie ogień!

plansza komiksowa wielokadrowa

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Ogień! Wszędzie ogień!

plansza komiksowa wielokadrowa

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Pewnej nocy Żyd nazwiskiem Mendel Kalisz miał przerażający sen...

Na ulicach Warszawy zobaczył wielki rój pszczół, z którego wyłoniła się Debora. To prorokini, czyli osoba, która pośredniczy między Bogiem a ludźmi. Jej pojawienie się świadczyło o tym, że chce przekazać coś ważnego. Wówczas rój pszczół zamienił się w ogień i począł niszczyć Warszawę.

Przez kilka kolejnych dni Mendel Kalisz ciężko chorował. Czuł, że jego sen to znak nadejścia końca pewnych czasów – czasów tradycyjnej religijności Żydów, która była dla niego jedyną możliwą do zaakceptowania formą wyznawania wiary. Z lękiem patrzył też na swoje córki – czy wytrwają przy religii przodków?

Ogień! Wszędzie ogień!

plansza komiksowa wielokadrowa

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Sen religijnego Mendla okazał się profetyczny. Coraz więcej Żydów przestało przestrzegać rygorystycznych wymogów tradycji, a wielu – w tym także niektórzy członkowie rodziny Mendla – zupełnie odeszło od judaizmu. Co więcej, w przyszłości Warszawę strawił ogień drugiej wojny światowej, w trakcie której zabito miliony Żydów.

Postać Mendla Kalisza jest prawdziwa, a przytoczony sen opisała w swoich wspomnieniach jego córka. To właśnie na ich podstawie powstał oglądany komiks.

ROZWIĄZANIE:

SEN PROFETYCZNY

ZAGADKA 5:

Jak nazywa się przedmiot, który często wykorzystuje wróżka, by przepowiedzieć przyszłość?

_ _ _ _ _ _ _ _ _

U wróżki

Muzeum Narodowe w Lublinie

Wielu ludzi, chcąc poznać swoją przyszłość, decyduje się na wizytę u wróżki. Tak zrobili młodzi z ilustracji: kobieta i mężczyzna.

W izbie panuje bałagan. Stara wróżka usiadła przy stole, na którym rozłożyła talię kart. Z nich odczytała przepowiednię. Właśnie dzieli się nią z młodymi – jedną ręką wskazując kartę, a drugą mężczyznę.

U wróżki

Muzeum Narodowe w Lublinie

Scenie towarzyszą dwa wyraźnie skonfliktowane zwierzęta – kot i pies. Zadziornie patrzą na siebie, przyjmując pozę, która zdaje się mówić: jestem gotowy do walki. Zwierzęta prezentują skrajnie różne charaktery. Kot chodzi własnymi ścieżkami – bywa złośliwy. Z kolei pies jest wierny i oddany.

Być może w ten sposób artysta chciał nam zdradzić powód przyjścia do wróżki. Czyżby młodzi sprawdzali, czy stworzą dobraną parę?

U wróżki

Muzeum Narodowe w Lublinie

ROZWIĄZANIE:

TALIA KART

ZAGADKA 6:

Jak nazywa się człowiek, który przepowiada przyszłość poprzez odczytywanie różnych znaków?

_ _ _ _ _ _ _ _

Zestaw wróżebny

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Zestaw wróżebny

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Przenieśmy się na chwilę do Afryki Zachodniej, gdzie poznamy trudniących się głównie rolnictwem Dogonów.

Tym, co zaprząta ich myśli, jest przede wszystkim troska o plony. Szukają zatem odpowiedzi na pytania o czas wysiewu i zbioru zbóż. Pomyłka może ich kosztować utratę niezbędnego do życia produktu.

Zestaw wróżebny

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Wszystkie te zmartwienia sprawiają, że Dogoni szukają porady u wróżbitów, którzy są wyposażeni w specjalny zestaw przedmiotów. Składa się on z sześciu elementów: dwóch figurek męskich, dwóch damskich oraz dwóch zwierzęcych. Te ostatnie nie są przypadkowe – przypominają krokodyla i lisa, które są ważnym elementem wierzeń Dogonów. Krokodyl uważany jest za zwierzę święte i opiekuńcze, sprowadzające tak ważny dla rolników deszcz. Lis jest nieposłuszny – odpowiada za chaos i niepokój.

Wróżbita, który poprawnie odczyta wszystkie te znaki, potrafi przepowiedzieć przyszłość, a tym samym doradzić osobom przychodzącym do niego po pomoc.

ROZWIĄZANIE:

WRÓŻBITA