Tłok pieczętny Rządcy Dóbr Wilanów

Tłok pieczętny Rządcy Dóbr Wilanów

W zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zachowało się przeszło czterdzieści zabytków sfragistyki, czyli pieczęci lub tłoków pieczętnych. Określenie sfragistyka pochodzi od greckiego słowa sphragis oznaczającego pieczęć (alternatywnie, od języka łacińskiego – sigillum – sygillografia) określa gałąź pomocniczych nauk historycznych, której badania koncentrują się na pieczęciach – odczytywaniu ich znaczenia, a także ustalaniu okoliczności ich powstania. Historia sfragistyki sięga XIX wieku; wówczas dostrzeżono, że pieczęcie mogą być postrzegane jako wartościowy materiał źródłowy, wnoszący wiedzę w zakresie ustaleń politycznych, heraldycznych, dotyczących dyplomacji i wielu innych.

Zespół pieczęci i tłoków pieczętnych zachowanych w zbiorach Muzeum pod względem czasu powstania sięga aż do XVIII wieku i dotyczy nie tylko dóbr wilanowskich. W ich skład wchodzą pieczęcie, które powiązać można z konkretnymi osobami – właścicielami Wilanowa – ale także dokumentujące system administrowania dobrami, nie tylko wilanowskimi. Mosiężny tłok pieczętny przeznaczony był do stempli odbijanych tuszem. Typariusz (część odbijana) jest okrągły i wypukłoryty (co oznacza, że wzór, który się odbija, opiera się na wypukłych formach – jak na współczesnych pieczęciach). Pieczęć wyposażona została w drewnianą rączkę, w formie grzyba, o profilowanym i wybrzuszonym trzonku. W polu pieczętnym znajduje się tarcza z godłem Pilawa w błękitnym polu, zwieńczona dziewięciopałkową koroną hrabiowską. Wokół biegnie napis majuskułą w języku polskim: + RZĄDCA + DÓBR WILANÓW. Pieczęć możemy uznać za cenną pamiątkę-dokument funkcjonowania niegdyś ogromnego organizmu jakim był klucz wilanowski, jego zarządzania i administrowania, obejmującego wszechstronną pracę rządcy. Pisze J. Żukowski (tenże, „Biuro rządcy dóbr Wilanów” jako źródło materiałów dotyczących budownictwa wiejskiego i podmiejskiego w XIX i na początku XX wieku, w: „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. XXIII): Rządca dóbr stał na czele klucza dóbr i zarządzał wszystkimi gałęziami gospodarstwa na podległym mu terenie. […] Bez asygnaty rządcy nie mogła być wypłacona żadna kwota z kasy prowentowej, ani też nie można było wydać produktów w jakimkolwiek dziale produkcji. On także nadzorował i organizował wszelkie prace budowlane oraz inwestycje na terenie podległego mu klucza […]

sfragistyka, sphragis, klucz wilanowski, dobra wilanowskie, typariusz, pole pieczętne, Pilawa, Biblioteka Wilanowska, Jacek Żukowski