Maska przodka ze skorupy żółwia

Maska przodka pochodzi znad rzeki Sepik w Papui-Nowej Gwinei, dokładnie z regionu zwanego Sepikiem Środkowym. Wykonano ją ze skorupy żółwia. Kontury ludzkiej twarzy zaakcentowano muszelkami kauri, które w kulturze nowogwinejskiej symbolizują bogactwo. Sztuka tego regionu, tworzona i użytkowana przez męskie stowarzyszenia, jest silnie związana z religią, której podstawą jest rozbudowany kult przodków. Bardzo zróżnicowaną grupę wyrobów papuaskich tworzą różnorodne maski. Są wśród nich takie, których nigdy nie zakładano, np. obarczone wieloma zakazami maski mwai lub mai, będące wcieleniem mocy zmarłego przodka, oraz takie, które były elementami strojów ceremonialnych, ubieranych podczas spektakli odgrywanych z okazji ważniejszych uroczystości, takich jak inicjacje. Nad Sepikiem inicjację zwiastowała zakrywająca całe ciało tancerza wyjątkowa maska tambun. Na jej wyjątkowość wskazuje surowiec, z którego została w całości wykonana – włókna roślinne. Podstawowym tworzywem artystów znad Sepiku była bowiem kość i polichromowane lub czernione drewno. Papuasi wierzą, że w momencie śmierci człowieka uwalnia się nadprzyrodzona moc ulokowana w jego czaszce. Z wierzeń tych wyrasta malezyjski kult czaszek. Czaszki przodków ozdabiano piórami i muszlami, a niektóre z nich pokrywano gliną, w której modelowano rysy twarzy w taki sposób, że przypominały maski. Prezentowany egzemplarz nawiązuje do tego zwyczaju. Czaszki przodków uważano za obiekty magiczne i święte, dlatego przechowywano je w świątyniach, tzw. Domach Duchów. Były najlepszym gwarantem stabilizacji i dobrobytu całej społeczności, dostęp do nich mieli wyłącznie wtajemniczeni mężczyźni. Wierzono, że czaszki przodków zapewniają dobrobyt i powodzenie całej społeczności. Ich moc gwarantowała pomyślność w wyprawach myśliwskich oraz pomagała w działaniach wojennych. Władze kolonialne i misyjne zakazały używania czaszek. Wprowadziły również europejskie praktyki pochówków zmarłych. Obecnie nad Sepikiem jednym z materiałów używanych do produkcji masek opartej na dawnej tradycji jest skorupa niewielkiego żółwia rzecznego. W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat maski tego typu zaczęto wykonywać również na potrzeby rynku turystycznego.

Katarzyna Findlik-Gawron