Jeszcze o Ludwiku

Postać księdza Ludwika Zalewskiego bardzo pięknie i trafnie opisał jego przyjaciel z kręgu bibliofilów lubelskich Feliks Araszkiewicz: „W gronie literatów nazywano go »proboszczem parafii poetyckiej«, ale »bez rządu dusz« jednak, jak sam wspomina we wstępie do Antologii współczesnych poetów lubelskich. Od siebie i towarzyszy wymagał przede wszystkim poziomu oraz wyższej skali wyników pracy […]. Reprezentował nie typ człowieka władzy, lecz typ człowieka promieniowania. Nie wywoływał względem siebie adoracji, lecz szacunek oparty na przyjaźni intelektualnej oraz wspólnocie osiągnięć twórczych. Nie miał w sobie nic z moralizatorstwa i kaznodziei. Kochał i lubił zapalać w innych swobodną myśl, piękne zamiłowania, szanował indywidualność ludzką, wierzył w człowieka”.

Lubelscy miłośnicy pięknej książki – drukarze-artyści, wydawcy, literaci, poloniści, historycy, archiwiści, malarze i rytownicy – często spotykali się w mieszkaniu księdza Zalewskiego przy ulicy Granicznej 9. Tu toczyły się burzliwe dyskusje, rodziły się różnorodne inicjatywy kulturalne i wydawnicze. Fraszka Jeszcze o Ludwiku dobrze charakteryzuje atmosferę tych spotkań oraz inspirującą rolę „księcia bibliofilów”.

Jak dowiadujemy się ze wspomnień Juliana Krzyżanowskiego, „ekstatyczne uniesienia nad pięknem książki” nie odbywały się nigdy u Zalewskiego „całkiem na sucho”; twórcy lubelskiej kultury prowadzili intelektualne dysputy, korzystając z zasobów opisanego we fraszce Czechowicza „kredensika” księdza Ludwika.

W tym klimacie powstały sławne Nowości lubelskie, czyli katalog regionalny najwybitniejszych autorów miejscowych, a właściwie dowcipna bibliografia, w której obok przedstawicieli świata naukowego i politycznego znaleźli się niemal wszyscy literaci lubelscy. W tym czasie zapewne tworzył też swoje fraszki Czechowicz – „perełki tryskające dowcipem lub ironią, jak mówił Wiktor Ziółkowski, pisane sercem i humorem […], z nerwem satyrycznym”. W tym środowisku pojawiła się również inicjatywa przygotowania Antologii współczesnych poetów lubelskich. Książka ukazała się w roku 1939 w starannym opracowaniu księdza Zalewskiego, poprzedzona wstępem Józefa Czechowicza.