Izabela z Flemingów Czartoryska (?) - portret

Uroczy portret młodej, zalotnej dziewczyny dopracowany został na każdym etapie pracy twórczej. Dama o wyniosłej sylwetce ubrana jest w jasnozieloną suknię z głębokim dekoltem ozdobionym białymi koronkami. Niebieski szal skrywa prawe ramię. Pastel wyróżnia delikatny modelunek światłocieniowy, którego umiejętne przeprowadzenie przenosi nas w trzeci wymiar równocześnie dookreślając wszystkie szczegóły. Urok brązowych oczu Izabeli, dyskretnie podkreśla akwarelowa podmalówka. Jasno określona przestrzeń pozwala nam wyczuć bryłę i głębię. Praca Marteau, utrzymana w konwencji wizerunków epoki saskiej, powstała zapewne w związku ze ślubem modelki (1761), za czym przemawiają kwiaty pomarańczy zdobiące jej strój.

Katalog wystawy obrazów wywiezionych z Galerii Wilanowskiej i publikacje Bożeny Majewskiej-Maszkowskiej określają portretowaną jako Izabelę z Czartoryskich Lubomirską, jednak zdaniem Krystyny Gutowskiej-Dudek rysy młodej damy przypominają również Izabelę z Flemmingów Czartoryską. Co więcej, Rastawiecki w wykazie dzieł Marteau wymienia w zbiorach wilanowskich portret Flemminżanki. Również inwentarze wilanowskie wspominają o kopii omawianego portretu (zaginionej).

Izabela z Flemingów Czartoryska była córką podskarbiego wielkiego litewskiego, wojewody pomorskiego Jerzego Flemminga i Antoniny z Czartoryskich, spadkobierczynią olbrzymiej fortuny. Słynęła z urody, której wyznacznikiem było piękno dużych brązowych oczu o przepastnym spojrzeniu. Kochali się w niej książęta, Nikołaj Repnin i Armand Louis de Gontaut de Lauzun, romansowała z królem Stanisławem Augustem. Posiadała niezwykły urok osobisty, odznaczała się zdolnościami intelektualnymi, które w pełni zabłysły podczas podróży odbytej z mężem po Europie. Jako młoda mężatka wiodła życie trzpiotki, dojrzawszy stała się gorącą patriotką. Zwano ją „Matką Spartanką”, gdyż od głównej roli, którą zagrała w przedstawieniu według utworu Kajetana Koźmiana wystawionego w teatrze puławskim. W okresie Sejmu Czteroletniego i rozbiorów rezydencja puławska dawała schronienie patriotom, przedstawicieli kultury oraz nauki. W Świątyni Sybilli oraz Domku Gotyckim księżna stworzyła pierwsze muzeum w Polsce.