Szyld

Szyld żydowskiej dentystki znaleziony w ruinach getta warszawskiego, nieopodal miejsca, w którym obecnie stoi Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. W getcie warszawskim w momencie jego utworzenia przez Niemców, jesienią 1940, i nałożenia na ludność żydowską obowiązku zamieszkania w jego granicach, przebywało prawie tysiąc lekarzy (na około 400 tys. osób). Większość prowadziła indywidualną praktykę. W momencie rozpoczęcia przez Niemców akcji likwidacyjnej w lipcu 1942 r. lekarzy było – wskutek przenoszenia do Warszawy Żydów z gett podwarszawskich – już około 4 tysiące, najwięcej dentystów, chirurgów i ginekologów.

Wyniki kwerendy archiwalnej pozwalają domyślać się, że jest to szyld Berty z domu Zeiler, urodzonej w 1919 r. w Samborze. Ukończyła Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego w 1937 roku. Wiosną 1939 r. poślubiła Josefa Kacenelenbogena, który mieszkał wówczas na ulicy Elektoralnej 26. Praktykę lekarską prowadziła przed wojną na ulicy Emilii Plater 4 m. 16.

Kacenelenbogenowie przenieśli się do getta zapewne jesienią 1940. Szyld musiał powstać na potrzeby praktyki w getcie – wskazanie lokalizacyjne (mieszkania) jest bowiem inne niż adres przedwojenny; niestety nie znamy pełnego adresu Kacenelenbogenów z getta. Nie znamy też ich losów po 1940.

W 1953 r. Ryszard Cywiński i jego koleżanka Lucyna, wówczas studenci Uniwersytetu Warszawskiego, natrafili na szyld w trakcie prac społecznych, odgruzowując miejsce, w którym dziś zbiegają się ulice Karmelicka i Pawia. (Znamienne, że prace te nie zostały zorganizowane w związku z 10. rocznicą wybuchu powstania w getcie, przypadającą 19 kwietnia, ale z okazji 1 Maja – Święta Pracy; w Polsce Ludowej pamięć o powstaniu w getcie warszawskim nie była kultywowana oficjalnie). Ryszard zabrał nieoczyszczoną jeszcze blachę – cenny, trudno dostępny wtedy a przydatny materiał – do swojej ciotki do Legionowa. Rodzina rozbudowywała wówczas dom. Ciotka, kiedy wymyła blachę i odkryła napis, uznała jednak, że nie wypada przetwarzać tego przedmiotu. Ryszard Cywiński w 2006 r., po przeczytaniu w gazecie informacji o nowo powstającym muzeum, postanowił przekazać obiekt; był to jeden z pierwszych darów do kolekcji. Dziś znajduje się na ekspozycji wystawy stałej POLIN, jest jednym z obiektów otwierających galerię powojenną.

Przemysław Kaniecki