Rodzina Matki Boskiej

Ten przykuwający uwagę portret rodowy należy do rozpowszechnionego w czasach przedsoborowych typu ikonograficznego tzw. Wielkiej Świętej Rodziny. Jest to jeden z tematów powiązanych z genealogią Jezusa Chrystusa skoncentrowany na osobie św. Anny, wokół której gromadzą się jej trzej mężowie, trzy córki, trzej zięciowie i wnuczęta. Jego źródeł poszukiwać należy w literaturze apokryficznej.

W centrum kompozycji widzimy Maryję trzymającą w ramionach Dzieciątko Jezus. Po ich prawej stronie zasiada Anna, matka Maryi, z otwartą księgą na kolanach. Miejsce po lewej stronie Maryi przypada rodzinie Jana Chrzciciela: on sam ukazany u stóp Jezusa trzyma swój atrybut – krzyżyk opleciony wstęgą z napisem: „Ecce agnus [Dei]”. Jego matka, Elżbieta, pochyla się nad nim, otaczając go ramionami, a ojciec, Zachariasz odziany w strój kapłański, siedzi nieopodal z księgą na kolanach i binoklami w dłoniach. Opiekun Dzieciątka, Józef, ukazany od tyłu na tle arkadowej bramy z widocznym w perspektywie budynkiem, odwraca się zza tralkowanej balustrady w stronę żony i synka. Spośród trzech mężów Anny przedstawiono jedynie Kleofasa, który przybrawszy pozę zamyślenia stoi obok Józefa. Odziany w szaty kapłańskie w prawym ręku trzyma zwój pergaminu. Obok niego stoi jego córka, Maria zw. Kleofasową, żona Alfeusza, a matka Jakuba Młodszego (Mniejszego), Barnaby, Szymona Zeloty, Judy Tadeusza (apostoła) i Jozesa. Trzecią córkę Anny, Marię Salomeę, widzimy za plecami Józefa, u boku męża Zebedeusza, z którym miała dwóch synów: Jana Ewangelistę, którego tuli w ramionach, i stojącego nieco poniżej Jakuba, zw. Starszym lub Większym. Za postacią Anny widzimy jej rodziców, Emerentię i siódmego z kolei jej męża, Stolanusa, głaszczącego po główce jej młodszą siostrę Esmerię (matkę Elżbiety, babcię Jana Chrzciciela). Krąg rodzinny zamykają zajmujące pierwszy plan obrazu: Joanna, która siedząc między Marcjanem i Eminicjuszem, podaje Jezusowi kiść winogron, i Mamilia, z Numencjuszem przy piersi, kierująca wzrok wprost na widza.

Stosunkowo niedawno pojawił się na rynku antykwarycznym niemal identyczny obraz pochodzący z prywatnej kolekcji w Antwerpii (Bernaerts, olej na desce; 122 x 97 cm; aukcja z 10 maja 2010), który sprzedano jako dzieło z kręgu Willema Keya, ucznia Lamberta Lombarda (ok. 1505–1566) w Liège, gdzie studiował z Fransem Florisem. Jednakże monografista artysty Koenraad Jonckheere [2011, s. 225, nr D65] wyłącza go z jego oeuvre. Wydaje się jednak, że nie będzie błędem pozostać w wyznaczonej jego nazwiskiem strefie wpływów, czyli w bliskości artystycznej Lamberta Lombarda.

Dominika Walawender-Musz