Wejście do domu (amitung)

Amitung, stanowiące wejście do domu trafiło do zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie dzięki antropolożce dr Marii Wrońskiej-Friend i jej mężowi Anthoniemu Friendowi. Drzwi ozdobione motywem węża nabyli pod koniec 1983 roku we wsi Tagatemtigin, zlokalizowanej w dolinie Eliptaman, niedaleko Telefomin, w Papui-Nowej Gwinei od Yungsepa Bogolsepa z klanu Kialikmin, z grupy etnicznej Telefol. Wykonał je około 1979 roku Fiom Timopnok – wuj właściciela.

Telefol to jedna z kilku grup zamieszkujących pasmo górskie Star Mountains u źródła rzeki Sepik w centralnej części Nowej Gwinei, w prowincji Sanduan, która znana jest z bogatej tradycji rzeźbienia na elementach architektury. Domostwa Telefol budowane są w prostej konstrukcji – o dwuspadowym dachu i przekroju litery A. Zazwyczaj są lekko uniesione przy pomocy palów lub podwyższonego fundamentu ziemnego. Większość wiosek posiada lub posiadała domy ceremonialne zwane yolam. Wejścia do wszystkich budowli ludności Telefol zdobią amitung – podłużne deski drzwiowe z owalnymi otworami wejściowymi w dolnej części, wykonane z drzew iglastych. Mają niepowtarzalny design, choć o zbliżonych motywach i odcieniach. Ich wzory maluje się używając węgla drzewnego, obszary wokół projektu wycina tworząc kompozycję o płaskim reliefie, a powstałe zagłębienia i szczyty pokrywa barwnikami. Pomalowane czerwoną ochrą, czarną sadzą, białym pigmentem: linie, zygzaki, trójkąty, jodełki, romby, owale lub spirale mają określone znaczenie, często przypisywane do świata przyrody i człowieka. Para równoległych linii prostych nazywana jest ścieżką, zygzak wężem, odwrócony trójkąt w górnej części głową, centralny romb lub okrąg brzuchem, a duże, trójkątne, przypominające skrzydła formy wokół romboidalnego kształtu to latający lis (rudawką wielką) lub motyl, spiralne elementy natomiast to oczy, ogon rajskiego ptaka lub kończyny zwierząt, takich jak krokodyle.

Użytkowane przez kilka pokoleń, amitung służyły nie tylko celom estetycznym. Dzięki małym otworom wejściowym pozwalały utrzymać ciepło w domach w zimnym górskim klimacie. W przeszłości zaś używano ich również do obrony w przypadku ataku wroga.

Katarzyna Findlik-Gawron