Podróże małe i duże

Pieszo, dyliżansem, a może statkiem? Do sąsiedniego miasta, europejskich stolic albo na nieznany kontynent. Człowiek od zawsze był ciekawy świata. Jego poznawanie następowało jednak stopniowo, wraz z rozwojem wiedzy oraz środków transportu. Przez stulecia wiele się zmieniło, ale jedno pozostało takie samo – podróże kształcą, także te wirtualne. Ruszajmy więc!

Opracowanie:

Renata Pernak

Licencja

Podróże dawniej, czyli jaki środek transportu wybierano i co mogło okazać się przydatne

.

Kuferek podróżny

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

ALE GDZIE SĄ KÓŁKA?

Niektórzy ludzie uwielbiają się pakować, ponieważ wiedzą, że to już ostatni etap przed podróżą. Są jednak też tacy, którzy nie znoszą męczącego rozstrzygania, co ze sobą zabrać. Do tego w głowie kołacze się nerwowo pytanie:

– Jak ja to wszystko zmieszczę i uniosę!?

Kuferek podróżny

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Możemy być więc wdzięczni pewnemu Amerykaninowi, który 50 lat temu wracał z podróży i pochylając się nad stosem nieporęcznych pakunków, doznał olśnienia:

– Przecież bagaż powinien mieć kółka!

To właśnie wtedy zrodził się pomysł walizek, które znamy i używamy do dziś. Jak radzono sobie wcześniej?

Kuferek podróżny

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Kuferek podróżny

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pakowano się między innymi do kufrów, takich jak ten, który oglądamy. W jego wnętrzu znajdują się przegrody, które pozwalają zachować porządek. Do tego posiada on specjalne miejsca na przechowanie pióra, kałamarza oraz kartek papieru. Z boku ma uchwyty, by łatwiej było go przenieść. Nie zrobi tego jednak sam właściciel, lecz zawoła w tym celu służbę bądź tragarzy.

Kuferek podróżny

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

PODRÓŻ W NIEZNANE

A gdyby tak udać się w nieznane, np. do Afryki? Najlepiej żaglowcem, po wezbranych wodach oceanu, wyczekując donośnego obwieszczenia sternika:

– Statek zbliża się do lądu!

Żeby to zrobić, musielibyśmy cofnąć się o 400 lat – do czasów, gdy powstała ta mapa. Wówczas Europejczycy dopiero poznawali Afrykę, zakładając na jej wybrzeżach osady handlowe.

Mapa w dość ogólny, ale niezwykle barwny sposób przedstawia góry, rzeki i jeziora. Widzimy też sylwetki zwierząt, które musiały zadziwiać nowo przybyłych. U góry i u dołu mapy znajdują się panoramy 12 miast. Z kolei przy lewej i prawej krawędzi umieszczono wizerunki mieszkańców Afryki w tradycyjnych strojach.

O tym, jak wiele odwagi potrzebował Europejczyk, by wsiąść na statek płynący w kierunku Afryki, świadczą rysunki widoczne na powierzchni oceanów. Wśród żaglowców pojawiają się latające ryby i czyhające na śmiałków potwory morskie.

Plan garanti complet ou le Guide dans Paris

Plan miasta

Muzeum – Zamek w Łańcucie

UWAGA NA KOLEINY

Jeśli nie chcemy mierzyć się z morskimi potworami, możemy udać się drogą lądową do Francji.

Dwieście lat temu zakupilibyśmy w tym celu przewodnik po Paryżu.

Z dawnych przewodników zaczerpnęlibyśmy wiele cennych wskazówek, np. jaką szerokość mają drogi albo jaki jest rozstaw kolein. Po co nam ta wiedza? Otóż gdybyśmy dobrali pojazd o niewłaściwym rozstawie kół w stosunku do wyżłobionych kolein, wówczas moglibyśmy utknąć gdzieś na odludziu.

Plan garanti complet ou le Guide dans Paris

Plan miasta

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Co jeszcze mogło się przydać? Chociażby spis przystanków pocztowych. Można było tam odpocząć, a także wypić coś i zjeść.

Do tego wykaz wszystkich opłat, np. do uiszczenia przy wjeździe do miasta, ale też wysokości napiwków. Otrzymywali je np. chłopcy, którzy w trakcie postojów pomagali poić konie.

Sporo tej wiedzy. Ale przecież dzisiaj, jadąc samochodem, także poszukujemy praktycznych informacji, np. gdzie możemy zaparkować albo zatankować. Podstawą naszej wiedzy jest jednak głównie internet.

Plan garanti complet ou le Guide dans Paris

Plan miasta

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Dormeus'a

Kareta podróżna

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Dormeus'a

Kareta podróżna

Muzeum – Zamek w Łańcucie

KARETĄ PRZEZ EUROPĘ

Pozostańmy na chwilę w XIX w., by dowiedzieć się, czym moglibyśmy pojechać do wspomnianego Paryża.

Prywatnym pojazdem bogatych osób była wówczas kareta. W środku prezentowanego modelu znajdowała się miękka kanapa i dwa stoliczki. Można je było złożyć i w ten sposób przygotować dwuosobowe łóżko. Do tego przeszklone okna, żaluzje, firanki, miejsce na świece i liczne podręczne skrytki. Jednym słowem – prawdziwy luksus!

Dormeus'a

Kareta podróżna

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Dormeus'a

Kareta podróżna

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Kareta zaprzężona w cztery konie jechała dzień i noc. Przy dobrych drogach i sprzyjającej pogodzie z Łańcuta do Paryża dojechalibyśmy w 17 dni.

Furgon bagażowy

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Furgon bagażowy

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Osobnym pojazdem jechała służba wraz z bagażami i zapasami żywności. Ten pojazd, czyli furgon nie był tak luksusowy jak wspomniana kareta. Przed wiatrem i deszczem chroniła specjalna część, którą można było domontować do pojazdu zasłaniając w ten sposób boki oraz tworząc dach.

Tablica odległości

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

JAK BLISKO JEST BLISKO?

Kopenhaga, Hamburg, a może Jerozolima?

Zanim udamy się w podróż, musimy wybrać miejsce, do którego pojedziemy, oraz dowiedzieć się, jaką odległość mamy do pokonania. Dzięki temu będziemy mogli oszacować, ile czasu zajmie droga.

Tablica odległości

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

W XVIII w. stosowano bardzo sprytne graficzne rozwiązanie, które pozwalało szybko sprawdzić odległość pomiędzy miastami Europy i nie tylko. Żeby to zrobić, należy odszukać przy lewej krawędzi miasto, z którego chcemy wyruszyć. Następnie przy ukośnej linii odnajdujemy cel podróży. Później należy przesunąć palce po rubrykach i w miejscu ich spotkania odczytać wartość liczbową. To właśnie odległość pomiędzy dwoma miastami.

Tablica odległości

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Takie pomocnicze tablice stosowano w drukowanych atlasach samochodowych jeszcze ok. 30 lat temu. Obecnie rzadko możemy je spotkać, ponieważ odpowiedzi na nasze pytania szukamy zwykle w nawigacji samochodowej.

Powód podróży, czyli dlaczego decydujemy się na wyjazd z domu?

.

Alfred Antoni Potocki

Fotografia

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Alfred Antoni Potocki

Fotografia

Muzeum – Zamek w Łańcucie

CZY TO WAKACJE?

W XVIII w. niezwykle popularny w Europie był grand tour. W języku francuskim oznacza to „wielką podróż”. Udawali się w nią młodzi mężczyźni z bogatych rodzin. Wyjeżdżali nie tylko po to, by zwiedzać. W trakcie wojaży pogłębiali swoją wiedzę oraz uczyli się języków obcych. Biorąc udział w spotkaniach z różnymi ludźmi, mogli również ćwiczyć dobre maniery.

Alfred Antoni Potocki

Fotografia

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Nieco później, bo na początku XX w., widoczny na zdjęciu Alfred Potocki udał się w podróż dookoła świata. Z wyjazdu przywiózł liczne fotografie. Tutaj widzimy go w trakcie pobytu w Indiach. Takie wyjazdy były niezwykle kosztowne, ponieważ zwykle trwały kilka miesięcy, a czasem nawet cały rok. W podróż nie udawano się w pojedynkę, lecz w towarzystwie opiekuna lub nauczyciela.

Czy połączenie edukacji i podróży można nazwać wakacjami?

Wjazd ambasady Michała Radziwiłła do Rzymu w 1680

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

CIĄGLE TYLKO PRACA I PRACA…

W roku 1680 książę Michał Kazimierz Radziwiłł udał się w podróż służbową do Włoch. Chciał przy tym, by jego wyjazd zapamiętano na wiele lat. Radziwiłł był posłem i pojechał do Rzymu, by reprezentować króla Jana III Sobieskiego. Przez wiele dni wystawny orszak sunął przez pół Europy, wzbudzając olbrzymie zainteresowanie. Gdy dotarł do Rzymu, liczył kilkaset osób. Wydarzenie to uwieczniono na obrazie.

Wjazd ambasady Michała Radziwiłła do Rzymu w 1680

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

W orszaku możemy dostrzec Michała Kazimierza Radziwiłła, którego szaty są skąpane w złocie i klejnotach. Towarzyszy mu wojsko – zarówno konne, jak i piesze. Uwagę zwracają zwierzęta: konie, małpy, osły oraz wielbłądy. Po przejściu orszaku na ziemi można było znaleźć złote i srebrne podkowy. Powiadano, że specjalnie źle je przymocowano, by stanowiły niezbity dowód bogactwa polskiej delegacji.

Skłonność do wystawności i przepychu pochłonęła cały majątek Radziwiłła, ale czego się nie robi dla sławy.

Wjazd ambasady Michała Radziwiłła do Rzymu w 1680

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Krzyż Wincentego Pola w Tatrach (Dolina Kościeliska)

Muzeum Narodowe w Lublinie

Krzyż Wincentego Pola w Tatrach (Dolina Kościeliska)

Muzeum Narodowe w Lublinie

PODRÓŻE LITERACKIE

Jak świat stary poeci i pisarze wracali z podróży nie tylko z natchnieniem, ale i z teczką szkiców, wspomnień czy dzienników. Szczególnie owocny w wenę okazywał się pobyt na łonie natury. Pod tym względem pod koniec XIX w. królowały Tatry.

Wśród osób zafascynowanych ich pięknem, ale także zwyczajami górali z Podhala był Wincenty Pol – poeta i geograf. Z miłości do Tatr Pol napisał wiele utworów literackich. To m.in. dzięki niemu Polacy poznali ten region i zapragnęli zobaczyć go na własne oczy.

Krzyż Wincentego Pola w Tatrach (Dolina Kościeliska)

Muzeum Narodowe w Lublinie

Na pamiątkowej pocztówce widzimy Pola podczas wyprawy organizowanej przez Uniwersytet Jagielloński, na którym był profesorem. Poeta przygląda się w skupieniu, jak studenci stawiają krzyż w Dolinie Kościeliskiej. Widzimy na nim napis „I nic nad Boga”.

Jak się później okazało, była to ostatnia wyprawa Pola w jego ukochane Tatry.

Fotografia rodzinna Baruchów w Alpach, z listem do Koralów

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

NA PORATOWANIE ZDROWIA

Ponad 100 lat temu rodzina Baruchów, której członkowie mieszkali wówczas w Płocku oraz Łodzi i Pabianicach, udała się w podróż w Alpy. Ich celem było położone w górach uzdrowisko.

Fotografia rodzinna Baruchów w Alpach, z listem do Koralów

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Głęboki wdech i spokojny wydech – to ćwiczenie powtarzali z pewnością wielokrotnie, pragnąc napełnić płuca czystym alpejskim powietrzem. Uzdrowisko jest bowiem miejscem leczniczym i wypoczynkowym. Można w nim odetchnąć od zgiełku miasta, skorzystać z zabiegów, wziąć zdrowotną kąpiel czy też napić się wody mineralnej niemal wprost ze źródeł.

Wszystko to sprawiało, że z biegiem czasu uzdrowiska cieszyły się coraz większą popularnością. Na przełomie XIX i XX w. również w Polsce istniało wiele tego typu miejsc. Zagraniczna podróż – jak ta w Alpy – wiązała się z dużymi wydatkami, dlatego mogły sobie na nią pozwolić tylko zamożne rodziny.

Fotografia rodzinna Baruchów w Alpach, z listem do Koralów

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Paszport Chai Fejgi Ariewnej Kurlander

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Paszport Chai Fejgi Ariewnej Kurlander

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

PRZEPUSTKA DO AMERYKI

Aby móc przekroczyć granicę państw, potrzebujemy dokumentów. Prezentowana książeczka to paszport z przełomu XIX i XX w. Jego właścicielką była Chaja Kurlander.

Chaja pochodziła z żydowskiej rodziny, która mieszkała w Tykocinie, niedaleko Białegostoku. W paszporcie nie zobaczymy jednak polskich liter, lecz pismo zwane cyrylicą. To dlatego, że Polski nie było wówczas na mapie, a jej ziemie znajdowały się pod rządami innych państw, w tym m.in. Rosji.

Paszport Chai Fejgi Ariewnej Kurlander

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Paszport Chai Fejgi Ariewnej Kurlander

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Panująca w tej części Europy bieda sprawiła, że wiele rodzin, także żydowskich, znajdowało się w bardzo trudnej sytuacji. Nie widząc nadziei na lepsze życie, ludzie często decydowali się na emigrację. Wśród nich była także Chaja. Wpierw wyruszyła do Holandii, gdzie wsiadła na pokład statku i odpłynęła do Stanów Zjednoczonych.

Życie pokazało, że była to podróż w jedną stronę. Chaja zamieszkała w Ameryce na stałe i nigdy już nie wróciła do Polski.

Pamiątki z podróży, czyli o tym, że z wojaży przywozimy nie tylko wspomnienia

.

Widok Szczecina pomiędzy kościołem św. Jana i Lange Brücke (obecnie Most Długi)

Muzeum Narodowe w Szczecinie

OBRAZ ZAMIAST ZDJĘCIA?

Zanim wynaleziono aparat fotograficzny, z podróży nie przywożono zdjęć, lecz… obrazy.

W XVIII w. włoscy artyści zaczęli malować widoki miast, a następnie sprzedawali je turystom. Takie obrazy, na których przedstawiono panoramę miasta, nazywamy wedutami.

Z czasem weduty stały się niezwykle popularne w całej Europie. Dowodem jest oglądany obraz. Przedstawia on widok Szczecina w XIX w. Dzięki temu obrazowi możemy sobie wyobrazić, jak wyglądało ówczesne miasto.

Widok Szczecina pomiędzy kościołem św. Jana i Lange Brücke (obecnie Most Długi)

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Na pierwszym planie namalowana została grupa statków cumujących przy wschodnim brzegu Odry. Nieco dalej, po prawej stronie, ukazano dwie duże jednostki z rozpostartymi żaglami. W centrum obrazu, na rzece, dominują drobne łodzie. Malarz – Ludwig Lütke – z niezwykłą dbałością o szczegóły przedstawił życie codzienne tutejszych mieszkańców. Część z nich możemy podejrzeć podczas mycia naczyń, prania bielizny czy też w trakcie naprawy łodzi.

Widok Szczecina pomiędzy kościołem św. Jana i Lange Brücke (obecnie Most Długi)

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Talerz

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Talerz

Muzeum Narodowe w Szczecinie

TALERZ ZAMIAST OBRAZU?

Jeśli nie chcielibyśmy przywozić ze Szczecina weduty, możemy zakupić… talerz. Oczywiście nie zwykłe naczynie, lecz pięknie zdobioną pamiątkę.

Gdy turystyka zyskiwała na popularności, pojawiały się coraz to nowsze pomysły na suweniry, czyli drobne pamiątki z podróży. Ich celem było upamiętnienie danego miejsca. Szybki rzut oka na taki drobiazg, nawet po kilku latach, przywoływał dobre wspomnienia.

Talerz

Muzeum Narodowe w Szczecinie

W centrum prezentowanego talerza znajduje się widok Rynku Siennego w Szczecinie. Po jego obszernym placu przechadza się pięć postaci. Dekorację suweniru stanowią też złote zdobienia w kształcie łodyg i liści. Po powrocie do domu talerz można było zawiesić na ścianie, by zamiast obrazu stanowił dekorację wnętrz.

A Ty jakie pamiątki przywozisz z podróży?

Podróże małe i duże

Tagi

Słownik pojęć:

Alpy – najwyższy łańcuch górski w Europie leżący na terenie kilku państw, m.in. Włoch, Austrii, Słowenii i Szwajcarii. Najwyższym szczytem jest Mont Blanc.

Kałamarz – naczynie na atrament stosowane powszechnie w czasach przed wynalezieniem pióra wiecznego oraz długopisu.

Sternik – żeglarz kierujący statkiem.

Żydzi – wyznawcy religii zwanej judaizmem; przez wieki osiedlali się w wielu miejscach na całym świecie, m.in. w Polsce. W roku 1948 powstało państwo Izrael, w którym mieszka wielu Żydów.