W pracowni Apellesa XI

Trzy fotografie zatytułowane „W pracowni Apellesa XI, XII, XIII” w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie stanowią część najbardziej znanego dzieła Mikołaja Smoczyńskiego – „The Secret Performance” (1983–1993). Tytuł tych prac sugeruje odniesienie do tradycji malarstwa przedstawiającego atelier artysty oraz „obrazu w obrazie”. Apelles z Kolofonu to malarz grecki, którego dzieła nie zachowały się do dzisiaj, jednak zostały szczegółowo opisane przez starożytnych twórców. Jego malarstwo oraz anegdoty z życia były inspiracją dla wielu artystów, którzy często sięgali do wydarzeń z pracowni Apellesa, jako tematów swoich dzieł.

Smoczyński posługiwał się przede wszystkim monochromatyczną fotografią, którą po mistrzowsku łączył z działaniami i instalacjami, które tworzył. Proces odkrywania fotografii jako medium kreującego inną, alternatywną rzeczywistość rozpoczął niedługo po studiach (dyplom z malarstwa w 1979). Początkowo eksperymentował z działaniami do-kamerowymi rozgrywającymi się w czasie naświetlania klatki fotograficznej. Rejestrował przemieszczenia obiektów w swojej pracowni, następnie zmienne sytuacje przestrzenne w pustej pracowni (podłoga, kurz, światło), w końcu „dokumentował” własne realizacje, interwencje architektoniczne in situ. Był w swojej pracy niezwykle precyzyjny, od momentu narodzin i przemyślenia idei dzieła, aranżacji przestrzeni aż po własnoręczne wykonanie finalnych odbitek. Dla niego proces twórczy był równie ważny jak rezultat.

Mikołaj Smoczyński to jeden z najwybitniejszych współczesnych artystów polskich. Cała jego twórczość jest głębokim namysłem nad problemem malarstwa i rzeczywistości: co określa się jako obraz i co rozumieć można jako rzeczywistość.

Marlena Chybowska-Butler