Iluzja integralna

Powstała w 1972 roku Iluzja integralna Jana Berdyszaka (1934–2014) to jedna z  prac z cyklu dociekań artysty w obszarze ontologicznych zagadnień bytu przestrzeni, pustki, nieskończoności i otwartości dzieła. Przestrzeń według Berdyszaka jest najtrwalszą formą bytu. Łączy się to z filozofią Dalekiego Wschodu, w której ma wymiar sakralny, stanowi nieodłączną część religii, w odróżnieniu do tradycji kultury śródziemnomorskiej, gdzie przestrzeń ma charakter praktyczny. Wycięte, puste miejsce w rysunku czy obrazie otwiera go na wyobraźnię, na otoczenie, na nieskończoność.

Berdyszak pracował zawsze cyklami, nawet nad dwoma lub trzema jednocześnie. Właściwie nie tworzył jego pojedynczych dzieł. Według niego sztuka musi mieć głębokie rozumienie, a podstawy tego rozumienia muszą być werbalizowane, w czym bardzo pomocna jest filozofia. Dlatego jego pracy nad cyklami towarzyszyły notatki stanowiące szkic, projekt, bądź werbalną tożsamość danej realizacji. Równolegle powstawały teksty, koncepcje i realizacje. Pisał również teksty będące mentalnie wyobrażonymi projektami.

Berdyszak formułuje pytania, sygnalizuje problemy, których ostatecznie nie rozstrzyga, nie podaje gotowych rozwiązań. Przeciwnie – otwiera raczej możliwości dalszych poszukiwań i kolejnych pytań do rozważania w następnych realizacjach. Budując rozmaite układy form Berdyszak powoduje u widza nie tylko dostrzeganie samej przestrzeni, ale także odczuwanie jej pustki wypełnianej wyobraźnią artysty.

Marlena Chybowska-Butler