Lalka teatralna Kono (ptak)

Lalka teatralna (marionnette) jest montowana na długim kiju zaopatrzonym w system kilkunastu krótkich drewnianych elementów połączonych przegubowo, składających się w harmonijkę. Całość tej skomplikowanej konstrukcji animowana jest od dołu przez lalkarza ukrytego pod tkaninami. Jest częścią tradycji teatralnej Sogo bò występującej w regionie Ségou, w południowo-centralnej części Republiki Mali, przygotowywanej przez Kamalen Ton – wioskowe stowarzyszenia młodych.

Lalka przedstawia głowę ptaka, z innym mniejszym, umieszczonym na jej szczycie. Ptaki konow (l. poj. kono) zajmują ważne miejsce w tradycyjnym teatrze malijskim. Są jedyną grupą wyodrębnioną z sogow, czyli zwierząt. Wśród ptaków pojawiających się w czasie widowisk można wyróżnić sępa, dzioborożca (calao), gołębia, strusia, bociana, marabuta oraz ptaki będące symbolami pewnych zdarzeń i pojęć, np. Kono Mali – symbol niezależności Republiki Mali czy Kote Kono – odpędzająca złe moce opiekunka teatru.

Wykonanie lalek zleca się kowalom nùmu. Uważa się, że rzeźbienie lalki jest aktem, który uwalnia potężną energię i tylko kowale posiadający specjalną wiedzę i moc nabyte w trakcie inicjacji, potrafią się z nią uporać. Proces tworzenia lalek wymaga ścisłej współpracy pomiędzy kowalem a zleceniodawcami, czyli członkami stowarzyszenia, ale kowal ma pewną swobodę w projektowaniu swojego dzieła. Często eksperymentuje, tworząc zaawansowane mechanizmy służące do animowania. Dzięki temu w czasie występów pojawiają się czasami lalki z wmontowanymi systemami dźwiękowymi, oświetleniem, powiększające się, wypluwające wodę lub sypiące iskrami. Publiczność żywiołowo docenia wszelkie nowinki wprowadzane przez kowali. Po wyrzeźbieniu i skonstruowaniu lalki następuje ich sakralizacja i dopiero po tych obrzędach lalki są malowane, wykańczane tkaninami i innymi materiałami.

Dar Oleńki Darkowskiej-Nidzgorskiej i Denisa Nidzgorskiego-Gordiera.

Ewa Prądzyńska