Bilet skarbowy - 10 groszy miedziane

Do 1794 roku polski system finansowy był oparty wyłącznie na monecie kruszcowej. 24 marca 1794 roku wraz z ogłoszeniem aktu powstania wśród wielu postanowień podjęto także decyzje dotyczące zmian w istniejącym systemie monetarnym Rzeczypospolitej. W ich efekcie w obiegu miały odtąd znajdować się talary (o równowartości 6 złotych, a nie jak dotychczas 8 złotych), dwuzłotówki, złotówki, dziesięciogroszówki, sześciogroszówki oraz bilon w postaci trojaków i groszy. Bardzo szybko okazało się, że niedostatek kruszcu w znaczący sposób ograniczał możliwości emisyjne władz powstańczych, a prowadzenie działań zbrojnych wymagało napływu znacznych ilości pieniądza. W tej sytuacji władze powstania sięgnęły po środek dotychczas w Polsce niestosowany. Była nim emisja pieniądza papierowego. 8 kwietnia 1794 roku Rada Najwyższa Narodowa, będąca organem wykonawczym naczelnika powstania, powołała do życia Dyrekcję Biletów Skarbowych. Była to pierwsza w Polsce instytucja zajmująca się emisją pieniądza papierowego. Wpuszczane przez nią do obiegu bilety skarbowe nie były pieniędzmi w pełnym tego słowa znaczeniu. Stanowiły raczej ich tymczasowy zamiennik. Po zakończeniu powstania miały być wykupione za pieniądz kruszcowy. W sierpniu 1794 roku wprowadzono do obiegu bilety o nominałach 5, 10, 25, 50, 100, 500 i 1000 złotych, jednak brak pieniądza kruszcowego odbijał się także na niższych nominałach. W związku z tym we wrześniu pojawiły się bilety o nominale 4 złote, w październiku 5 i 10 groszy, a 1 listopada, to jest na sześć dni przed upadkiem powstania, 1 złoty.

Bilety skarbowe o nominale 10 groszy wydrukowano w ilości 377 028 sztuk, co odpowiadało 125 676 ówczesnym złotym. Wprowadzono je do obiegu 20 października 1794 roku, choć napis na awersie odwoływał się do uchwały z 15 sierpnia 1794 roku. Tak jak w przypadku biletów o nominale 5 groszy awers i rewers drukowano na osobnych kartach, a następnie wycinano je i sklejano. Zabezpieczenie przed fałszerstwem stanowił nadruk w postaci litery „X”, nanoszony na rewersie przy pomocy specjalnej farby, która nieznacznie się rozpuszczając, przenikała również na stronę awersu. Zarówno pośpiech, jak i trudności techniczne prowadziły czasami do drobnych błędów, takich jak obrócenie o 180o faksymile podpisu „F. Malinowski” na rewersie czy przesunięcie przy sklejaniu awersu i rewersu.

Leszek Poniewozik