Bilet skarbowy - 5 złotych polskich

Za początek insurekcji kościuszkowskiej przyjmuje się dzień 24 marca 1794 roku, kiedy ogłoszono akt powstania. W rzeczywistości już 12 marca Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej pod dowództwem generała Antoniego Madalińskiego zbuntowała się przeciw narzuconym przez stronę rosyjską postanowieniom dotyczącym redukcji armii polskiej i rozpoczęła marsz w kierunku Krakowa. Od początku zatem powstanie przyjęło charakter zbrojny, co pociągało za sobą konieczność pozyskiwania przez władze powstańcze środków finansowych potrzebnych do prowadzenia wojny. Zadanie to przypadło Radzie Najwyższej Narodowej, która 8 czerwca podjęła decyzję o utworzeniu Dyrekcji Biletów Skarbowych. Zadaniem tej instytucji stała się emisja pieniądza papierowego. Brak odpowiednich zasobów kruszcu zmusił władze powstańcze do sięgnięcia po nieznany na gruncie polskim sposób zwiększenia obiegu pieniądza. Wprowadzone do obiegu bilety skarbowe nie były de facto banknotami, ich emisja bowiem została zlecona bezpośrednio przez skarb państwa, a nie bank. Początkowo podjęto decyzję o wyemitowaniu biletów o nominałach: 5, 10, 25, 50, 100, 500 i 1000 złotych. Wszystkie zostały wydrukowane w warszawskiej drukarni Jana Abrahama Willinga na papierze produkowanym przez holenderską papiernię J Honig & Zoonen lub flamandzkie Pieter de (ew. di) Vries & Comp- oraz D & CBlau, których nazwy i znaki wodne można spotkać na zachowanych egzemplarzach. Choć wszystkie nominały wprowadzono do obiegu tego samego dnia, to znaczy 16 sierpnia 1794 roku, jednak wydaje się, że bilety pięciozłotowe wydrukowano w pierwszej kolejności. Może na to wskazywać znacząca liczba pomyłek drukarskich, które nie występują na biletach o nominałach wyższych. Pod tym względem dorównują im jedynie bilety czterozłotowe. Poszczególne nominały różniły się kolorem papieru użytego do druku. W przypadku biletów pięciozłotowych był to papier jasnofioletowy. Występowały także różnice w wielkości, które miały dwojakie źródło. Po pierwsze nominały od 5 do 50 złotych zostały zaprojektowane jako dłuższe o 5 mm niż pozostałe. Po drugie zaś bilety wycinano ręcznie (a przez to niedokładnie), zszywano po 500 sztuk i oprawiano, a następnie – również ręcznie – odcinano przy wydawaniu.

Leszek Poniewozik