Bilet skarbowy - 10 złotych polskich

Poszukiwanie środków potrzebnych do finansowania działań zbrojnych w okresie insurekcji kościuszkowskiej skłoniły Tadeusza Kościuszkę do sięgnięcia po rozwiązanie, które w Polsce na gruncie teoretycznym było rozważane od lat 70. XVIII wieku. Środkiem tym było wprowadzenie do obiegu pieniądza papierowego. Z polecenia naczelnika powstania jego organ wykonawczy w postaci Rady Najwyższej Narodowej 8 czerwca 1794 roku powołał do Dyrekcję Biletów Skarbowych. Instytucja ta zajęła się przygotowaniem emisji nowego środka płatniczego. Należało rozważyć wiele kwestii technicznych związanych z tym przedsięwzięciem, między innymi znalezienie dostawcy odpowiedniego papieru, zaprojektowanie szaty graficznej, stworzenie zabezpieczeń utrudniających fałszerstwa itd. Potrzebni byli też ludzie, którzy zajęliby się poszczególnymi kwestiami. Warto przy tym pamiętać, że pieniądz, obok swej roli podstawowej, niemal od zawsze pełnił również funkcje symboliczne i propagandowe. Nie inaczej stało się z biletami skarbowymi insurekcji wprowadzonymi do obiegu 16 sierpnia 1794 roku. Wszystkie wyemitowane wówczas nominały, to jest 5, 10, 25, 50, 100, 500 i 1000 złotych, miały wspólną szatę graficzną, w której na plan pierwszy wysuwały się symbole rewolucyjne, nawiązujące do rewolucji francuskiej. Były to: czapka frygijska, uzbrojenie sankiulotów, baszty murów więziennych, łańcuchy absolutyzmu, gromy ludu i skrzydła wolności. W nieco marginalny sposób potraktowano natomiast symbole narodowe w postaci Orła i Pogoni.

Ogólna koncepcja graficzna biletów była dziełem Jędrzeja Kapostasa, który już w 1790 roku opublikował memoriał Planta ułożenia projektu banku narodowego, do Prześwietnej Deputacji projektu ekonomiki krajowej podana, w którym przedstawiał projekt wprowadzenia pieniądza papierowego. Nadzór nad etapem produkcyjnym biletów oraz projekt symboli rewolucyjnych był natomiast dziełem wszechstronnie uzdolnionego rytownika i wynalazcy Karola Michała Grölla.

Poszczególne bilety skarbowe różniły się głównie kolorem papieru użytego do druku. Dziesięciozłotowe drukowano na papierze kremowopiaskowym (tak jak prezentowany bilet). Znany jest jednak unikatowy egzemplarz, w którym ozdobna ramka, podpisy, a przede wszystkim użyty do druku czerwonoróżowy papier są typowe dla biletów stuzłotowych.

Leszek Poniewozik